Trudne słówko: palimpsest kontra palindrom
Tym razem o ciekawostkach językowych dosłownie i w przenośni. Choć słowa z dzisiejszej pary nie są może przesadnie popularne w codziennym dyskursie, to zawsze warto nieco wzbogacić swoją erudycję. A jeśli już są to nam określenia mniej więcej znane, lepiej ich nie mylić. Etymologicznie oba pochodzą z greki, gdzie palin oznacza „w tył, przeciw, odwrotnie”, ale także: „znowu, jeszcze raz”. Zacznijmy od palimpsestu. Mianem tym określa się rękopis pochodzący z okresu starożytności lub średniowiecza i zapisany na takim pergaminie, z którego zeskrobano lub wytarto tekst wcześniejszy (por. gr. palimpsestos – znowu zeskrobany).
Palimpsesty powstawały zwykle ze względów oszczędnościowych – koszt materiałów piśmienniczych był wówczas bardzo wysoki. Ponieważ techniki usuwania tekstu były często niedoskonałe, to zdarzało się, że po pewnym czasie tekst pierwotny zaczynał przebijać spod tekstu spisanego później, dlatego też współcześnie palimpsesty są nierzadko bezcennym źródłem dla badaczy – w wieku przypadkach dzięki nim można na przykład dotrzeć do wcześniejszej wersji danego dzieła.
Palindrom (gr. palindromos – biegnący z powrotem) mieści się w szerokim spektrum tzw. zabaw językowych. Jest to pewien układ liter lub też wyraz, wers czy nawet całe zdanie o szczególnej właściwości. Palindrom daje się bowiem odczytać zarówno klasycznie: od lewej do prawej, jak i odwrotnie: od prawej do lewej, bez zmiany znaczenia. Innymi słowy, palindrom brzmi tak samo również czytany na wspak.
Zwykle są to sformułowania dość zabawne – chodzi wszak o to, by palindrom był jak najdłuższy, a nie o jakiś specjalny sens: „Może jutro ta dama sama da tortu jeżom”, „Akta ma w teczce twa matka”, czy „Ma tarapaty ta para tam”.
Terminu palindrom nie należy mylić nie tylko z palimpsestem, ale i z anagramem. Anagram bowiem to wyraz utworzony poprzez przestawienie wszystkich liter innego wyrazu (np. tyran – narty) albo liter w dłuższej frazie (np. znany wszystkim fanom Harry’ego Pottera anagram nazwiska Tom Marvolo Riddle).
Poradnik języka polskiego!
Zdobądź zbiorcze zestawienie słówek tygodnia wraz z objaśnieniem i poszerzaj swoją wiedzę z języka polskiego.
Wypełnij formularz, aby otrzymać link do poradnika na adres e-mail:
