Trudne słówko: racjonalista kontra racjonalizator
Formalnie rzecz biorąc, racjonalista to osoba będąca zwolennikiem określonego kierunku filozoficznego – racjonalizmu, zgodnie z którym rozum jest źródłem tzw. pewnej wiedzy. Innymi słowy, racjonalista żywi przekonanie, że a priori istnieją pewne niezbędne zasady o uniwersalnym charakterze, jakimi należy kierować się w codziennym życiu. Odrzuca zatem wszelkie tradycje, dogmaty, przesądy i nakazy wiary, przyznając pierwszeństwo poznaniu intelektualnemu.
W znaczeniu potocznym racjonalistą będzie każda trzeźwo myśląca osoba, postępująca nie tyle zgodnie z nakazami serca (intuicjonista), czy obserwacjami płynącymi z doświadczenia (empirysta), ile zgodnie z wnioskami płynącymi z głębokich przemyśleń. Dla racjonalisty liczyć się będzie więc skuteczne działanie oparte na wyrozumowanych podstawach. „Nigdy nie interesowałam się medycyną niekonwencjonalną, zawsze uważałam, że lekarz musi być racjonalistą”.
W związku z tymi dwoma znaczeniami użyjemy dwóch odmiennych przymiotników: mówiąc o czymś charakterystycznym dla racjonalistów-filozofów użyjemy przymiotnika „racjonalistyczny”. Mając z kolei na myśli coś zdroworozsądkowego, czasem opartego o rozwiązania naukowe, a w każdym razie nowoczesnego, powiemy „racjonalny”. Mianem racjonalnego określimy na przykład postępowanie czy uzasadnienie. Słowa tego możemy jednak użyć – zgodnie z treścią hasła w słowniku języka polskiego – mówiąc np. o hodowli drobiu czy uprawach w gospodarstwie rolnym.
Racjonalizatorem określimy z kolei kogoś wprowadzającego usprawnienia i udoskonalenia w pracy oraz w życiu codziennym, pozwalające na przykład na obniżkę kosztów, poprawę działania organizacji czy zwiększenie produktywności. „Najlepszymi racjonalizatorami w Polsce są dyrektorzy państwowych przedsiębiorstw. Z reguły kopalń, hut lub innych deficytowych firm”.
W poprzednim ustroju racjonalizatorzy byli grupą docenianą przez władzę: istniały chociażby odznaki „Racjonalizator produkcji” czy „Zasłużony dla wynalazczości i racjonalizacji”. Dzisiaj racjonalizatorzy mogą spełniać się swoich firmach chociażby w ramach systemów promujących pomysły pracownicze (np. Kaizen).
