Środa Popielcowa

Środa Popielcowa, tak zwany Popielec, to dzień, w którym z radosnego czasu karnawału przechodzimy w pełen zadumy okres Wielkiego Postu.

Co się z tym wiąże? Jaka jest historia tego dnia? W jaki sposób odbywa się to przejście? Zachęcamy do zgłębienia zwyczajów związanych z tygodniami poprzedzającymi najważniejsze święto w tradycji chrześcijańskiej – Wielkanoc.

Historia Środy Popielcowej

Pierwsi chrześcijanie przed Wielkanocą pościli „jedynie” przez 40 godzin – w Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Rozszerzenie tego czasu do 40 dni nastąpiło w pierwszej połowie IV wieku. Zgodnie z ustaleniami Pierwszego Soboru Nicejskiego umartwianie zaczynało się na sześć tygodni przed Niedzielą Zmartwychwstania Pańskiego i kończyło w Wielki Czwartek.

Później data rozpoczęcia Wielkiego Postu uległa zmianie – jego początek wyznaczono na sześć tygodni przed Niedzielą Palmową. Z czasem zmieniono również dzień jego zakończenia na Wielkanoc. W niedziele nie poszczono, dlatego też post trwał 36 dni. Brakujące cztery doby dodał papież Grzegorz Wielki, przesuwając datę rozpoczęcia Wielkiego Postu na środę. Nastąpiło to na przełomie VI i VII wieku.

Nazwa „Środa Popielcowa” została nadana dniu rozpoczynającemu Wielki Post w czasach późniejszych. Wywodzi się ona od rytów pokutnych. Od połowy V wieku istniał zwyczaj wypędzania największych grzeszników z kościoła. Musieli oni przystąpić do spowiedzi świętej, a następnie stawić się przed drzwiami świątyni o wyznaczonej porze. Następnie wprowadzano ich do środka i posypywano im głowy popiołem, wypowiadając formułę: „Pamiętaj człowiecze, że jesteś prochem i w proch się obrócisz; czyń pokutę, abyś miał życie wieczne”. Podczas mszy kropiono ich wodą święconą, a pod jej koniec ponownie wypędzano na zewnątrz. Od X wieku w obrzędzie tym zaczęli brać udział również pozostali wierni.

Zwyczaje związane ze Środą Popielcową

Obecność na mszy świętej w Środę Popielcową nie jest dla katolików obowiązkowa, ale zaleca się, by w miarę możliwości wzięli oni w niej udział. Tego dnia w czasie liturgii słowa po homilii następuje posypanie głów wiernych popiołem. Często na ich czołach kreśli się znak krzyża. Obrzęd ten zastępuje zwyczajowy akt pokuty. Kapłan wykonujący rytuał wymawia jedną z dwóch przyjętych formuł: „nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” lub „prochem jesteś i w proch się obrócisz”.

Środa Popielcowa jest dniem pracującym. Młodzi katolicy (od 14. roku życia) powinni wówczas wstrzymać się od spożywania mięsa, a tych od 18. do 60. roku życia obowiązuje ścisły post. Oznacza to zmniejszenie liczby posiłków do minimum: dwóch lekkich i jednego sytego.

Wielki Post przygotowuje do nadejścia Wielkiejnocy. Pozwala on zgłębić mękę Chrystusa oraz wydarzenia prowadzące do jego ukrzyżowania, a następnie zmartwychwstania. Wzywa do pokuty i nawrócenia. Dlatego też w tym czasie w każdy piątek odbywa się Droga Krzyżowa, a w niedzielę – nabożeństwo Gorzkich Żali. Dodatkowo organizowane są rekolekcje, pomagające w głębszym przeżywaniu tego okresu.

Tradycje wielkopostne na świecie

Czas Wielkiego Postu to wyjątkowy okres przeżywany przez chrześcijan na całym świecie. Wiele obrzędów i elementów z nim związanych (m.in. zwyczaj posypywania głów popiołem, wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, nabożeństwo Drogi Krzyżowej) powtarza się w każdym kraju. W niektórych regionach pojawiają się ciekawe tradycje, nieobserwowane nigdzie indziej.

Meksyk

W meksykańskiej Oaxace w czwarty piątek Wielkiego Postu obchodzi się święto La Samaritana. Polega ono na rozdawaniu przechodniom butelek wody, lodów i owoców. Jest to trybut dla Samarytanki, która zgodnie z biblijną opowieścią napoiła spragnionego Jezusa przy studni.

Wielka Brytania

Hot cross buns, charakterystyczne słodkie bułeczki nadziewane suszonymi owocami i ozdobione krzyżem, to smakołyk przygotowywany specjalnie z okazji Wielkiego Piątku. Dawniej uważano je za potężne lekarstwo.

Bliski Wschód

Na Bliskim Wschodzie chrześcijanie powstrzymują się od spożywania nie tylko mięsa, ale również innych produktów: ryb, nabiału, jajek, oliwy czy alkoholu. Tradycja ta wywodzi się z czasów, gdy post traktowano dużo poważniej niż dziś.

Czechy

W Czechach Wielki Czwartek świętowany jest na zielono. Tego dnia je się szpinak, sałatę, jarmuż i im podobne. Istnieje kilka hipotez dotyczących początków tego zwyczaju. Jedna z nich doszukuje się go w kolorze liturgicznym używanym przed XIII wiekiem, a druga dotyczy barwy strojów pokutników przyjętych z powrotem na łono Kościoła.