Tłumaczenie powieści

Zalety i wady pracy tłumacza literackiego

Podobnie jak każde inne zajęcie, zawodowe tłumaczenie literatury ma swoje dobre i złe strony, a niektóre z nich mogą zostać uznane za zaletę lub wadę w zależności od charakteru osoby wykonującej tę profesję. Na przykład samodzielność podczas tworzenia przekładu będzie ogromnym plusem dla osoby ceniącej sobie indywidualny tryb pracy, podczas gdy osoba, która woli działać w zespole, może czuć się osamotniona i szybko stracić zapał.

Często wymienianą zaletą bycia profesjonalnym tłumaczem książek jest możliwość poznania niezwykłych i inspirujących ludzi oraz kontakt ze wspaniałymi dziełami literackimi. Praca ta jest idealna dla osób ceniących sobie ciszę i spokój podczas wykonywania obowiązków służbowych, a także daje sporo niezależności, szczególnie jeśli tłumacz posiada własną działalność gospodarczą. Oprócz tego zawód tłumacza wiąże się ze sporym prestiżem społecznym.

Do najczęściej wymienianych wad z pewnością należą dość niskie zarobki oraz ogromna konkurencja na rynku, szczególnie jeśli chcemy zajmować się popularnymi językami, jak na przykład język angielski, niemiecki czy francuski. Oprócz tego wielu tłumaczy może czuć się dość samotnymi podczas wykonywania swoich obowiązków służbowych.

Ile trwa tłumaczenie książki?

Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Czas, jaki będzie potrzebny tłumaczowi do ukończenia przekładu, zależy od wielu czynników, między innymi od:

• liczby stron przekładanej książki – to zrozumiałe, że aby przetłumaczyć obszerną książkę, tłumacz będzie potrzebował więcej czasu, dlatego warto wziąć to pod uwagę podczas planowania swojej pracy;
• tematyki dzieła – znacząco wpływa na poziom trudności powstającego przekładu, a więc również na czas, jaki tłumacz będzie musiał na niego poświęcić. Szczególnym wyzwaniem są książki pełne specjalistycznego słownictwa i skomplikowanych opisów, które wymagają od tłumacza uważnego zgłębienia. Duże znaczenie mają również osobiste preferencje tłumacza – jeśli dobrze czuje się w danej tematyce lub interesuje się nią również poza pracą, to wykonanie przekładu nie powinno nastręczyć mu większych trudności.
• doświadczenia tłumacza – to naturalne, że osoba posiadająca wieloletnie doświadczenie w tłumaczeniu książek ma wprawę, której brakuje osobie pracującej nad swoim debiutanckim przekładem literackim. Duże znaczenie ma również dziedzina, której dotyczy książka – jeśli tłumacz miał wcześniejsze doświadczenia z podobnymi dziełami, to zapewne szybciej zakończy pracę nad kolejnym niż osoba, która nigdy wcześniej nie zetknęła się z podobną tematyką.
• obciążenia oraz samodyscypliny tłumacza – wiele osób zajmujących się tłumaczeniem literackim pracuje nad kilkoma zleceniami naraz, co ma swoje przełożenie na tempo powstających przekładów. W tym zawodzie niezwykle ważna jest umiejętność samodzielnego zorganizowania swojej pracy oraz dotrzymywania umówionych terminów.

Ile zarabia tłumacz literacki?

To pytanie z pewnością zadaje sobie każdy, kto chciałby spróbować swoich sił w tłumaczeniu książek. Niestety, tutaj również nie ma jednoznacznej odpowiedzi, a zarobki tłumacza literatury pięknej zależą od wielu czynników.

Zgodnie z badaniem wynagrodzeń w branży tłumaczeń literackich w latach 2020–2022 przeprowadzonym przez Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury mediana stawek za przekład i przeniesienie praw lub udzielenie licencji wyniosła 750 zł za arkusz (40 tysięcy znaków ze spacjami). Biorąc pod uwagę średnie tempo pracy tłumacza, w raporcie obliczono, że ta stawka przekłada się na zarobki 3975 złotych brutto miesięcznie.

Oczywiście na stawkę tłumacza ma wpływ wiele czynników: popularność języka, potencjał rynkowy książki, tempo pracy, marka, doświadczenie oraz umiejętności negocjacyjne samego tłumacza. Wielu tłumaczy może pochwalić się wysokimi zarobkami, niemniej dla wielu utrzymanie się wyłącznie z wykonywania tego zawodu byłoby trudne i dlatego muszą łączyć swoją działalność tłumaczeniową z inną pracą zawodową.

Na wynagrodzenie tłumacza składa się honorarium kwotowe, które oblicza się na podstawie objętości tłumaczenia i wypłaca się jednorazowo po przyjęciu gotowego tekstu lub w formie rat, na przykład zaliczka po podpisaniu umowy i reszta wypłacona po przyjęciu tłumaczenia. Oprócz tego, w zależności od umowy zawartej z wydawcą, tłumacz może również otrzymać tantiemy, czyli procent od sprzedaży książki, wynagrodzenie za wznowienie książki po wygaśnięciu poprzedniej umowy oraz wynagrodzenie za wykorzystanie tekstu w innej formie niż tradycyjna książka (na przykład w formie audiobooka) i za prawa zależne. W praktyce niestety zwykle wynagrodzenie tłumacza ogranicza się jedynie do honorarium.

Jak zostać tłumaczem książek?

Tłumaczenia literackie wymagają ogromnych pokładów samodyscypliny, cierpliwości i rzetelności. Jeśli praca jako tłumacz książek to Twoje marzenie, to warto najpierw zebrać trochę doświadczenia w pracy nad innymi tekstami w biurze tłumaczeń. Umożliwi to pracę nad szlifowaniem swoich umiejętności oraz zdobycie nieco praktycznej wiedzy o tłumaczeniach przed nawiązaniem współpracy z wydawnictwem.

Jak uczyć się przekładu?

Aby zostać tłumaczem literackim, nie trzeba mieć dyplomu skończonych studiów ani certyfikatów z kursów. Niemniej, przygotowania do tego zawodu rozpoczynają się często już w szkole podstawowej lub liceum, na lekcjach języków obcych. Swoją znajomość wybranego języka warto następnie rozwijać na studiach filologicznych, które umożliwiają również zgłębienie historii oraz kultury danego kraju. Wiele uczelni oferuje translatorską ścieżkę specjalizacji, choć zajęcia rzadko skupiają się na tłumaczeniu literatury pięknej.

Studia nie zastąpią jednak własnej pracy włożonej w rozwijanie swojego literackiego warsztatu. Aby zostać dobrym tłumaczem, warto przede wszystkim czytać jak najwięcej literatury w obu interesujących nas językach, zgłębiać różne gatunki literackie, pisać oraz starać się o kontakt z żywym językiem oraz kulturą krajów, w których mówi się interesującym nas językiem obcym. Oprócz tego warto spróbować nawiązać kontakt z innymi tłumaczami na przykład na różnych forach internetowych i dowiedzieć się jak najwięcej o życiu literackim w Polsce, a także dyskutować i porównywać różne przekłady.

Jak zadebiutować jako tłumacz literatury?

Droga do zadebiutowania jako tłumacz literacki nie jest prosta, ponieważ wydawnictwa znacznie chętniej nawiązują współpracę z wypróbowanymi i doświadczonymi tłumaczami. Nie znaczy to jednak, że jest to niemożliwe. Aby zwiększyć swoje szanse na przebicie się na tym niełatwym i konkurencyjnym rynku, warto spróbować swoich sił na przykład w konkursach dla młodych tłumaczy i angażować się w dostępne projekty translatorskie na przykład na studiach.

Jeśli znalazłeś obcojęzyczną książkę i uważasz, że warto wydać ją w Polsce, przyszedł czas na przygotowanie oferty dla wydawcy. Pierwszym krokiem będzie upewnienie się, że dana książka na pewno nie została już wydana oraz że prawa na wydanie jej wciąż są wolne. Aby to zrobić, konieczne będzie skontaktowanie się z zagranicznym wydawnictwem lub ze wskazaną przez nie agencją literacką.

Zdecydowanie nie warto tłumaczyć całej książki i dopiero szukać wydawcy. Zamiast tego należy przygotować próbkę, czyli kilkustronicowe tłumaczenie, które pozwoli wydawcy na poznanie naszych umiejętności translatorskich. Oprócz tego można załączyć informacje, które skłonią wydawcę do zainteresowania się wskazaną przez nas pozycją – interesujący opis fabuły, ciekawą notkę o autorze, przykłady pozytywnych recenzji czy dane o sprzedaży na zagranicznym rynku. Wiele wydawnictw ma na swoich stronach internetowych szczegółowy opis tego, jak powinny wyglądać przysyłane do nich propozycje wydawnicze. W takim przypadku należy postąpić zgodnie z opublikowaną instrukcją.

Zanim roześlemy naszą ofertę do wydawnictw, warto najpierw zapoznać się z ich profilem wydawniczym. Nie ma sensu wysyłać propozycji wydania powieści fantasy do wydawcy zainteresowanego wyłącznie kryminałami. Upewnijmy się również, że wysyłamy ofertę na właściwy adres e-mail podany w zakładce dotyczącej kontaktu z wydawnictwem.

Niestety, nawet jeśli zaproponowana przez nas pozycja zainteresuje któregoś z wydawców, to może on nie być zainteresowany współpracą i zamiast tego powierzyć wykonanie przekładu innemu, bardziej doświadczonemu tłumaczowi. Przesłana przez nas próbka może jednak skłonić go do tego, by w przyszłości skontaktować się z nami i nawiązać współpracę przy okazji innego zlecenia. Warto więc upewnić się, że załączony tekst jest jak najlepiej dopracowany, a przed wysłaniem pokazać go doświadczonemu tłumaczowi bądź redaktorowi.

Co warto wiedzieć przed podpisaniem umowy z wydawcą?

Kiedy otrzymaliśmy już od wydawcy pozytywną odpowiedź na naszą ofertę tłumaczenia, najważniejsze to zachować spokój i nie podpisywać w euforii podesłanej umowy bez dokładnego jej przeczytania. Niestety, w Polsce nie istnieje jeden standard umowy o przekład literacki, co oznacza, że każdy wydawca ma swój własny wzór. Nawet renomowane duże wydawnictwa mogą wysyłać tłumaczom umowę, w której znajdą się niejednoznaczne zapisy, fragmenty wewnętrznie sprzeczne, rażąco niekorzystne dla tłumacza, a nawet niezgodne z prawem. Dlatego jeśli jakikolwiek zapis budzi nasze podejrzenia lub po prostu mamy problem z jego zrozumieniem, warto skontaktować się z wydawcą i poprosić o doprecyzowanie, a także skonsultować całą umowę ze znajomym prawnikiem lub skorzystać z usług kancelarii prawnej, która dokona dokładnej analizy i pomoże nam upewnić się, że kontrakt jest dla nas korzystny.

Podczas dokładnego czytania umowy o przekład książki warto szczególnie zwrócić uwagę na zapisy dotyczące:

• stawki za arkusz lub stronę;
• sposobu i czasu przekazania praw;
• ograniczenia osobistych praw autorskich tłumacza;
• terminu i warunków przyjęcia tłumaczenia;
• kar umownych (na przykład za spóźnienie);
• terminu oraz sposobu wypłaty honorarium, a także tantiem i wynagrodzenia za wydanie tekstu w innej formie niż drukiem.

Pamiętajmy również, że umowy z wydawcą podlegają negocjacji i nie musimy z góry zgadzać się na wszystkie zaproponowane przez niego warunki. Potem wystarczy już tylko podpisać kontrakt i przystąpić do pracy!