Afrikaans – co to za język?

Język afrikaans – historia

Poniżej prezentujemy pokrótce historię afrikaans, która w porównaniu do dziejów wielu języków europejskich nie jest zbyt długa.

Język afrikaans – pochodzenie

Język niderlandzki dotarł na kontynent afrykański wraz z pierwszymi holenderskimi osadnikami. Oprócz nich porozumiewali się nim również ich niewolnicy. Na przestrzeni XVIII wieku zaczął on rozwijać się jako osobny język – właśnie afrikaans.

Szacuje się, że między 90 a 95% słownictwa afrikaans pochodzi z niderlandzkiego, ale takie języki jak niemiecki, malajski, francuski, portugalski oraz występujące w Afryce Południowej języki khoisan również brały udział w jego kształtowaniu się.

Termin afrikaans pochodzi z niderlandzkiego. Pierwotnie miał formę afrikaansch i oznaczał po prostu „afrykański”. Wczesna forma tego języka była nazywana Cape Dutch („przylądkowy niderlandzki”) lub w pejoratywny sposób, Kitchen Dutch („kuchenny niderlandzki”). Odróżniano go w ten sposób od Standard Dutch („standardowego niderlandzkiego”). Do XIX wieku afrikaans był uznawany jedynie za dialekt holenderskiego. Traktowano go nieco pogardliwie, jako mowę osób niewykształconych.

Język afrikaans – uznanie

W 1875 roku powstał The Afrikaans Language Movement (ruch na rzecz języka afrikaans). Zyskał on na popularności w 1902 roku, kiedy to podpisano traktat z Vereeniging kończący II wojnę burską. Celem tego ruchu było doprowadzenie do uznania afrikaans jako osobnego języka.

Podczas wojen burskich twórcy piszący w afrikaans byli uważani za obrońców kultury i języka przed próbami ich zniszczenia przez imperium brytyjskie.

Pierwszy podręcznik do gramatyki afrikaans powstał w 1876 roku, a pierwszy dwujęzyczny słownik wydano w 1902 roku. W 1876 roku powstała też pierwsza gazeta w afrikaans – „Die Afrikaanse Patriot” (Afrykański patriota). Pierwotnie nie miała ona zbyt wielu czytelników, ale z czasem zyskała na popularności. Była wydawana do 1904 roku.

W szkołach zaczęto posługiwać się afrikaans w 1914 roku, a w Holenderskim Kościele Reformowanym (w Afryce Południowej) w 1919 roku.

Język afrikaans został oficjalnie uznany jako osobny język (a nie jedynie slang niderlandzkiego) dopiero w 1925 roku przez rząd Republiki Południowej Afryki. W konstytucji tego kraju z 1961 roku zajął on, obok angielskiego, status języka urzędowego. W 1994 roku, po upadku apartheidu, język ten zaczął tracić na znaczeniu, ponieważ kojarzył się z białą supremacją.

W Namibii, aż do uzyskania niepodległości w 1990 roku, afrikaans miał status języka urzędowego na równi z niemieckim. Obecnie przywilej ten posiada jedynie angielski. W konstytucji tego kraju widnieje jednak zapis, że afrikaans jest językiem narodowym.

Język afrikaans – klasyfikacja

Ze względu na swoje pochodzenie przynależy do rodziny języków indoeuropejskich, grupy języków germańskich, podgrupy języków zachodniogermańskich. W taki sam sposób zakwalifikowane są: angielski, niemiecki czy niderlandzki.

Język afrikaans a język niderlandzki

Ponieważ język niderlandzki stanowi źródło 90 do 95% słów w afrikaans, zachodzi pomiędzy nimi zjawisko wzajemnej zrozumiałości językowej, zwłaszcza w formie pisemnej. Szacuje się, że osoba, dla której język niderlandzki jest językiem ojczystym, łatwiej zrozumie konwersację w afrikaans, niż odwrotnie. Spowodowane jest to faktem, że morfologia, gramatyka oraz wymowa afrikaans jest bardziej regularna.

Ze względu na wpływ innych języków na afrikaans, m.in. angielskiego, nie wszystkie słowa są zrozumiałe dla władających niderlandzkim. Przyczyniają się do tego tzw. fałszywi przyjaciele – wyrazy, które brzmią łudząco podobnie w dwóch językach, ale mają inne znaczenie. Jest to np. eventueel, które w afrikaans oznacza „oczywisty”, a nie, jak w języku niderlandzkim, „możliwy”.

Język afrikaans – alfabet

Afrikaans posługuje się 26 literami standardowego alfabetu łacińskiego uzupełnionymi o dodatkowe samogłoski diakrytyzowane. Częścią ortografii słów są również: dywiz, apostrof oraz ligatura. Język ten posiada małe, jak i wielkie litery. Znaki c, q, x oraz z pojawiają się prawie wyłącznie w zapożyczeniach z innych języków: francuskiego, angielskiego, greki lub łaciny.

Arabski afrikaans

Była to forma języka afrikaans zapisywana alfabetem arabskim. Zaczął on być używany po raz pierwszy w 1830 roku w szkole muzułmańskiej mieszczącej się w Kapsztadzie. Składał się z 36 liter. Zachowały się 74 teksty w tym dialekcie. Najstarszy z nich, Hidyat al-Islam, powstał w 1845 roku.

Język afrikaans – literatura

Jednym z najstarszych dzieł napisanych w Cape Dutch (przylądkowym niderlandzkim) był Lied ter eere van de Swellendamsche en diverse andere helden bij de bloedige actie aan Muizenberg (Pieśń na cześć Swellendam i innych bohaterów krwawej bitwy w Muizenbergu) z 1795 roku. Za najwcześniejszą publikację w języku afrikaans uważa się Zamenspraak tusschen Klaas Waarzegger en Jan Twyfelaar (Rozmowa pomiędzy Klaasem Waarzeggerem i Janem Twyfelaarem) autorstwa L.H. Meuranta z 1861 roku.

W 1914 roku ustanowiono Nagrodę Hertzoga honorującą najlepszych autorów piszących w języku afrikaans. Jest ona przyznawana przez Południowoafrykańską Akademię Nauk i Sztuk. Pierwszym twórcą, który ją otrzymał był Jacob Daniël du Toit, znany lepiej jako Totius, w uznaniu za poemat Trekkerswee (Żałoba Trekkera).