Trudne słówko tygodnia: konstytucyjny kontra konstytucjonalny
W ubiegłorocznym konkursie na słowo roku, organizowanym przez Uniwersytet Warszawski, bezapelacyjnie wygrało słowo „konstytucja”, zajmując pierwsze miejsce zarówno w ocenie jury, jak i w plebiscycie internetowym. Choć wyboru tego nie da się nie powiązać z wydarzeniami politycznymi, my spróbujemy przyjrzeć się zarówno zwycięskiemu rzeczownikowi, jak i pochodzącym od niego przymiotnikom w sposób stricte bezstronny, ograniczony do problemów językowych.
Konstytucja (od łac. constituo – urządzać, ustanawiać, regulować) to oczywiście przede wszystkim ustawa zasadnicza, określająca ustrój państwa, sposób zorganizowania, kompetencje i metody powoływania jego najważniejszych organów oraz prawa, wolności i obowiązki obywateli. Jako taka, konstytucja zajmuje zatem naczelne miejsce w systemie źródeł prawa – żadne akty nie mogą być z nią sprzeczne.
Termin „konstytucja” funkcjonuje jednak nie tylko jako pojęcie prawnicze. W naukach biologicznych przez konstytucję rozumiemy: „budowę ciała, strukturę organizmu; także zespół cech fizycznych, morfologicznych i czynnościowych charakteryzujących pewien typ osobnika i sposób jego reagowania na wpływ otoczenia”.
Zgodnie z tymi definicjami czynimy rozróżnienie pomiędzy przymiotnikami z dzisiejszej pary. Określenie „konstytucyjny” dotyczy wyłącznie konstytucji jako aktu prawnego, zaś określenie „konstytucjonalny” – budowy organizmu. Językoznawcy wyjaśniają przy tym, że nie ma logicznego uzasadnienia dla stosowania tego czy innego przyrostka. Część przyrostków jest bardziej produktywna; często też decyduje to, czy w polszczyźnie istnieją już określenia analogiczne. Innymi słowy, nie da się wydedukować – co potwierdza dzisiejsza para przymiotników – do jakiego znaczenia odnosi się przymiotnik.
Dla utrwalenia, przykłady zastosowania: „Kto publicznie znieważa lub poniża konstytucyjny organ Rzeczypospolitej Polskiej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”; „Nazwiska kandydatów do Trybunału Konstytucyjnego, a nie oczekiwanych ministrów w nowym rządzie, stały się tematem nowego tygodnia”; „Konstytucjonalna hipotonia jest dość częstym zjawiskiem. Szacuje się, że niskie ciśnienie – niedociśnienie występuje u co najmniej kilku procent ludzi”; „Konstytucjonalizm w psychologii to teoria, która wiąże cechy osobowości, temperament i charakter człowieka z właściwościami budowy jego ciała”.
Poradnik języka polskiego!
Zdobądź zbiorcze zestawienie słówek tygodnia wraz z objaśnieniem i poszerzaj swoją wiedzę z języka polskiego.
Wypełnij formularz, aby otrzymać link do poradnika na adres e-mail:
