Każdy z nas z pewnością jest w stanie przytoczyć przynajmniej jedną sentencję łacińską. Choć łacina nie jest powszechnie znanym językiem, to cytaty antycznych myślicieli wyrażają uniwersalną mądrość, z którą współcześni ludzie bez trudu się utożsamiają.
W dzisiejszym artykule przedstawimy sentencje łacińskie na temat miłości, przyjaźni, mądrości, a także paremie wyrażające fundamentalne zasady prawne. Jeśli jesteście ich ciekawi, to zapraszamy do lektury.
Łacina – co warto o niej wiedzieć?
Język łaciński (łac. lingua latina) to język indoeuropejski zaliczany do latynofaliskiej podgrupy języków italskich. Był ojczystą mową Rzymian oraz językiem urzędowym Republiki Rzymskiej, a później Cesarstwa Rzymskiego. Choć po upadku Cesarstwa łacina przestała być używana w mowie, to aż do XVIII wieku wciąż używano jej na terenie Europy do komunikacji międzynarodowej, a także w sztuce, nauce, kulturze oraz liturgii. W Polsce zachowała status języka urzędowego aż do rozbiorów.
Językoznawcy wciąż spierają się o to, czy łacinę można uznać za język martwy. Ponieważ nie stanowi już dla nikogo mowy ojczystej, to nie zachodzą w niej zmiany fleksyjne ani leksykalne, właściwe językom żywym. Jednak znajomość języka łacińskiego nie wygasła, ponieważ wciąż nauczany jest na całym świecie oraz stosowany w ograniczonym stopniu w niektórych dziedzinach nauki. Znajomość łaciny to przepustka do zgłębiania historii europejskiego dziedzictwa kulturowego. Ma ona również status języka urzędowego w Watykanie oraz jest regulowany przez Papieską Akademię Języka Łacińskiego.
Sentencje łacińskie
Poniżej przygotowaliśmy ciekawe i inspirujące łacińskie sentencje, które warto poznać, wraz z ich tłumaczeniem.
Rzymskie paremie prawnicze
Rzymskie paremie prawnicze to krótkie sentencje sformułowane przez uznanych jurystów starożytnego Rzymu, które zwięźle i w przystępny sposób wyrażają fundamentalne zasady prawne. Współcześnie są często stosowanym elementem retoryki prawniczej, ponieważ są uniwersalnie zrozumiałe dla prawników niezależnie od ich mowy ojczystej.
Poniżej zebraliśmy przykłady znanych paremii prawniczych po łacinie:
Ius civile vigilantibus scriptum est – Prawo cywilne tworzone jest dla osób starannych.
Ius est ars boni et aequi – Prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe.
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą przyznawania tego, co się komu należy.
Dura lex, sed lex – Twarde prawo, ale prawo.
Lex retro non agit – Prawo nie działa wstecz.
Lex posterior derogat priori – Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.
Salus populi suprema lex esto – Dobro ludu niechaj będzie najwyższym prawem.
Hominum causa omne ius constitutum sit – Wszelkie prawo ustanawia się ze względu na ludzi.
Bis de eadem re agi non potest – Nie można procesować się dwa razy o to samo.
Impossibilium nulla obligatio est – Nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
Audiatur et altera pars – Należy wysłuchać drugiej strony.
Ei incumbit probatio, qui dicit non qui negat – Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.
Nemo est iudex in propria causa – Nikt nie jest sędzią we własnej sprawie.
Executio iuris non habet iniuriam – Egzekwowanie prawa nie jest bezprawiem.
Semel heres, semper heres – Kto raz został spadkobiercą, jest nim na zawsze.
Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod defunctus habuerit – Spadkobranie to nic innego jak sukcesja w całości prawa, jakie miał zmarły.
Testamentum ambulatoria est enim voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum – Testament zmienną jest bowiem wolą zmarłego aż do samego kresu życia.
Mater semper certa est, pater vero est, quem nuptiae demonstrant – Matka zawsze jest pewna, na ojca wskazuje małżeństwo.
Non omne quod licet honestum est – Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe.
Quod omnes similiter tangit, ab omnibus comprobetur – Co wszystkich podobnie dotyczy, przez wszystkich winno być zatwierdzone.
Quod principi placuit, legis habet vigorem – Co podoba się cesarzowi, zyskuje moc prawa.
Hominum causa omne ius constitutum sit – Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka.
Cessante ratione legis, cessat lex ipsa – Gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc sama ustawa.
Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet – Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.
Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere – Co od początku jest wadliwe, przez sam upływ nie może być uzdrowione.
Sentencje łacińskie o miłości
Miłość to temat, który od tysięcy lat inspiruje człowieka. Poniżej znajdziecie garść łacińskich sentencji o miłości, dzięki którym można wyrazić swoje uczucia w wyjątkowy sposób:
Amor magister optimus – Miłość najlepszym nauczycielem.
Amor vincit omnia – Miłość wszystko zwycięża.
Amor non quaerit, amor reperit – Miłość nie szuka, miłość znajduje
Diligere ex toto corde, et in tota anima – Miłować z całego serca i z całej duszy.
Si vis amari, ama – Jeśli chcesz być kochanym, kochaj sam.
Amantes amentes – Zakochani są jak szaleńcy.
Ut ameris, amabilis esto – Jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości.
Amor gignit amorem – Miłość rodzi miłość.
Amor est vitae essentia – Miłość jest istotą życia.
Sine amore nihil est vita – Bez miłości nie ma życia.
Etiam in morte superest amor – Miłość trwa nawet po śmierci.
Amor tussisque non celantur – Miłości i kaszlu nie da się ukryć.
Amor caecus est – Miłość jest ślepa.
Amantium irae amoris redintegratio est – Gniewy kochanków są spoiwem miłości.
Ars amandi – Sztuka kochania.
Amor tollit timorem – Miłość usuwa strach.
Simulatio amoris peior odio est – Udawanie miłości jest gorsze od nienawiści.
Nullis amor est medicabilis herbis – Miłość nie jest uleczalna żadnymi ziołami.
Ama tamquam osurus – Kochaj tak, jakbyś zamierzał nienawidzić.
Nihil difficile amanti esse puto – Twierdzę, że nic nie jest trudne dla kochającego.
Alius est Amor, alius Cupido – Co innego miłość, co innego namiętność.
Amor omnibus idem – Miłość dla wszystkich jednaka.
Quis fallere possit amantem? – Któż zdoła oszukać tego, kto kocha?
Non est bonum esse hominem solum – Nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
Sentencje łacińskie o przyjaźni
Relacje z przyjaciółmi są niezastąpione, a poniższe sentencje doskonale wyrażają to, jak bardzo cenimy wiernych przyjaciół w naszych życiach:
Amicus verus rara avis est – Prawdziwy przyjaciel to rzadki ptak.
Amicum proba, probatum ama – Przyjaciela próbuj, a wypróbowanego kochaj.
Amicus optima vitae possesio – Przyjaciel to największy skarb w życiu.
Amicum perdere est damnorum maximum – Strata przyjaciela to największa ze strat.
Amicítia nisi inter pócula contracta plerumque vítrea est – Przyjaźń zawarta po kielichu jest zwykle krucha.
Amicus certus in re incerta cernitur – Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie.
Vulgare amici nomen, sed rara est fides – Słowo „przyjaciel” jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka.
Mali amici malus fructus ferunt – Źli przyjaciele przynoszą złe owoce.
Amicorum omnia communia – U przyjaciół wszystko jest wspólne.
Amici fures temporum – Przyjaciele to złodzieje czasu.
Amicus Plato, sed magis amica veritas – Platon przyjacielem, lecz większą przyjaciółką prawda.
Amici mores nóveris, non óderis – Poznaj obyczaje przyjaciela, a nie będzie nienawiści.
Amore, more, ore, re iunguntur amicitiae – Przyjaźń zawiązuje się z miłości, zwyczaju, wyglądu, czynu.
Amicus stultorum similis efficietur – Kto z kim przestaje, takim się staje.
Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo – Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.
Clara pacta claros faciunt amicos – Jasne układy tworzą wiernych przyjaciół.
Adversas res leviores facit amicítia pártiens communicansque – Przyjaźń przez współczucie i współudział łagodzi nieszczęście.
Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est – W końcu mocna przyjaźń polega na tym, żeby chcieć tego samego oraz tego samego nie chcieć.
Absentem qui rodit amicum, qui non defendit álio culpante, solutos qui cápiat risus hóminum famamque dicacis, fíngere qui non visa potest, commissa tacere qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane, caveto! – Kto obmawia przyjaciela, kto go nie broni wobec oskarżeń innych, kto cieszy się z drwin ludzkich i łowi plotki gaduły, kto potrafi zmyślać rzeczy niewidziane, a nie potrafi zmilczeć zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem; tego wystrzegaj się, Rzymianinie!
Adeo familiariter est hominibus omnia sibi ignoscere, nihil aliis remittere – Jest rzeczą ludzką po przyjacielsku nawzajem wszystko sobie wybaczać, nie pozostawiając nic innym w tej sprawie.
Fervet olla, vivit amicitia – Dopóki kipi w garnku, trwa przyjaźń.
Sentencje łacińskie o mądrości
Mądrość to temat, który często pojawia się w cytatach starożytnych. Oto inspirujące łacińskie sentencje na temat nauki i mądrości:
Sapere aude – Odważ się być mądrym.
Sapienta ars vivendi putanda est – Mądrość należy uważać za sztukę życia.
Repetitio est mater studiorum – Powtarzanie jest matką wiedzy.
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy człowiek może się pomylić, a uparcie w błędzie trwa tylko głupi.
Non scholae sed vitae discimus – Nie uczymy się dla szkoły, ale dla życia.
Sola ratio perfecta beatum facit – Tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym.
Alter alterum docet – Jeden uczy drugiego.
Credo ut intellegam – Wierzę, żeby rozumieć.
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo, sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo – Kropla drąży skałę nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy.
Verba volant, scripta manent – Słowa ulatują, pismo pozostaje.
Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia – Często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.
Usus magister est optimus – Doświadczenie jest najlepszym nauczycielem.
Est modus in rebus, sunt certi denique fines, quos ultra citraque nequit consistere rectum – Jest miara we wszystkim i określone granice, przed którymi i za którymi nie może ostać słuszność.
Dies diem docet – Człowiek uczy się każdego dnia.
Homo doctus in se semper divitias habet. – Człowiek wykształcony zawsze ma w sobie bogactwo.
Ad augusta per angusta – Do wielkich osiągnięć przez trudności.
Scientiae radices amarae, fructus dulces – Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum – Młodość jest czasem uczenia się, lecz żaden wiek nie jest na to za późny.
Nulla aetas ad discendum sera – Żaden wiek nie jest do nauki zbyt późny.
Barba non facit philosophum – Broda nie czyni filozofem.
Sapienti sat – Mądrej głowie dość dwie słowie.
Quidquid discis, tibi discis – Czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
Adhibe rationem difficultatibus – W trudnościach odwołuj się do rozumu.
Artes serviunt vitae, sapientia imperat – Umiejętności służą życiu, mądrość nim włada.
Eventus stultorum magister – Rezultat nauczycielem głupich.
Stultum facit fortuna, quem perdere vult – Kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni.
Fas est et ab hoste doceri – Godzi się uczyć i od wroga.
Vita sine litteris mors est – Życie bez nauki śmiercią jest.
Legere et non intellegere neglegere est – Czytać i nie rozumieć jest zaniedbaniem.
Argumentum pessimi turba – Zgubnym argumentem jest tłum.
Plus ratio quam vis – Rozum wyższy niż siła.
Assidue addiscens ad senium venio – Douczając się nieustannie, dochodzę do starości.
Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit – Dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach.
Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto. – Ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj.
Quidquid Latine dictum sit, altum videtur – Cokolwiek powiesz po łacinie, brzmi mądrze.
Viva vox docet – Żywe słowo kształci.
Nemo sapiens nisi patiens – Nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
Inspirujące sentencje łacińskie
Fac fideli sis fidelis – Bądź wierny temu, kto jest wierny tobie.
Vince in bono malum – Zło dobrem zwyciężaj.
Audi multa, loquere pauca – Słuchaj dużo, mów mało.
Tu ne cede malis, sed contra audentior ito – Nie daj się powalić przez nieszczęście, ale przeciwstawiaj mu się z wzmożoną odwagą.
Ad meliora tempora – Do lepszych czasów.
Nihil est ab omni parte beatum – Nie ma bezwzględnego szczęścia.
Caeca invidia est – Zazdrość jest ślepa.
Equi donati dentes non inspiciuntur – Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
Avidis, avidis natura parum est – Dla chciwych mało i całego świata.
Fides sine operibus mortua est – Wiara bez uczynków jest martwa.
Errare humanum est – Błądzić jest rzeczą ludzką.
Imperare sibi maximum imperium est – Rządzić sobą jest największą władzą.
Finis coronat opus – Koniec wieńczy dzieło.
Amittit merito proprium, qui alienum appetit – Słusznie traci swoje, kto sięga po cudze.
Memini tui, memento mei – Pamiętam o tobie, pamietaj o mnie.
Hic habitat felicitas – Tu mieszka szczęście.
Ignavis semper feriae – Leniwi zawsze mają święto.
Non omne, quod nitet, aurum est – Nie wszystko złoto, co się świeci.
Beatius est magis dare, quam accipere – Więcej szczęścia jest w dawaniu niż w braniu.
Duobus litigantibus tertius gaudet – Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta.
Fiat iustitia, pereat mundus! – Niechaj ginie świat, byleby się działa sprawiedliwość!
Faber est quisque suae fortunae – Każdy jest kowalem własnego losu.
Cum debita reverentia – Z należytym poważaniem.
Memento mori – Pamiętaj o śmierci.
Ars est philosophia vitae – Sztuka jest filozofią życia.
De gustibus non disputandum est – O gustach się nie dyskutuje.
Ignis non exstinguitur igne – Ognia nie gasi się ogniem.
Adversus stímulum calcitrare – Głową muru nie przebijesz.
Aquila non capit muscas – Orzeł nie chwyta much.
Carum est, quod rarum est – To, co rzadkie, jest cenne.
Ardua prima via est – Najtrudniejszy jest pierwszy krok.
Voluntario nihil difficile – Dla chcącego nic trudnego.
Audaces fortuna iuvat – Śmiałym szczęście sprzyja.
In vita mors certa est – W życiu tylko śmierć jest pewna.
Tota vita discendum est mori – Przez całe życie trzeba się uczyć umierać.
Est quodam prodire tenus, si non datur ultra – Godzi się dojść do pewnych granic, jeśli nie można dalej.
Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur – Wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy.
Dum spiro, spero – Póki oddycham, nie tracę nadziei.
Dum vivimus, vivamus! – Dopóki żyjemy, używajmy życia!
Labores pariunt honores – Trudy przynoszą zaszczyty.
Vita mancipio nulli datur, omnibus usu – Życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku.
Vivere militare est – Życie jest walką.
Vivere nolit, qui mori non vult – Kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć.
Vivitur parvo bene – Ludziom o małym potrzebach żyje się dobrze.
Ars longa, vita brevis – Sztuka długotrwała, życie krótkie.
Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi.
Multa petentibus desunt multa – Kto wiele pragnie, temu wiele brakuje.
Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere – Trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie.
Concordia civium murus urbium – Zgoda obywateli to mur obronny miast.
Contra vim mortis non est medicamen in hortis – Przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach.
Alterius non sit, qui suus esse potest – Niechaj nie należy do innego ten, kto może należeć do siebie.
Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum – Nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.
Bonum est, quod omnes appetunt – Dobro jest tym, czego wszyscy pragną.
Bonum ex malo non fit – Dobro nie rodzi się ze zła.
Qui gladio ferit, gladio perit – Kto mieczem wojuje, od miecza ginie.
Qui rogat, non errat – Kto pyta, nie błądzi.
Absens carens – Nieobecny traci.
Dulce bellum inexpertis. – Wojna jest miła tym, którzy jej nie doświadczyli.
Dixisse me aliquando placuit, tacuisse numquam. – Bywało niekiedy, że żałowałem tego, co powiedziałem, nigdy jednak tego, że milczałem.
Et exaltabitur cor ejus cicatricibus. Sunt qui testimonium pugnavit et possit vivere – Bądź dumny ze swoich blizn. Są świadectwem, że walczyłeś i przetrwałeś.
Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes. – Boska przyroda dała pola, ludzka sztuka zbudowała miasta.
Experto credite – Ufajcie doświadczonemu
Trahit sua quemque voluptas – Każdy ulega swoim namiętnościom.
Sentencje łacińskie o zdrowiu
Ludzie zgłębiają wiedzę medyczną od tysięcy lat, a temat zdrowia oraz sposoby leczenia często przewijają się w sentencjach łacińskich:
Cura, ut valeas – Bądź zdrów.
Praesente medico nihil nocet – W obecności lekarza nic nie szkodzi.
Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt – Wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi.
Bona valetudo melior est quam maximae divitiae – Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo.
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus – Kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady.
Anceps remedium melius quam nullum – Niepewne lekarstwo lepsze niż żadne.
Mens sana in corpore sano – W zdrowym ciele zdrowy duch.
Per scientiam ad salutem aegroti – Przez wiedzę do zdrowia chorego.
Salus aegroti suprema lex esto – Zdrowie chorego najwyższym prawem.
Medice, cura te ipsum – Lekarzu, wylecz samego siebie.
Medicus curat, natura sanat – Lekarz leczy, natura uzdrawia.
Optimum medicamentum quies est – Najlepszym lekarstwem jest spokój.
Quod medicina aliis, aliis est acre venenum – Co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną.
Łacińskie cytaty słynnych postaci historycznych
Scio me nihil scire – Wiem, że nic nie wiem – Sokrates
Cogito ergo sum – Myślę, więc jestem – Kartezjusz
Et tu Brute, contra me? – I ty, Brutusie, przeciwko mnie? – rzekome ostatnie słowa Juliusza Cezara do zamachowcy i przyjaciela
Veni, vidi, vici – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem – Juliusz Cezar
Alea iacta est – Kości zostały rzucone – Juliusz Cezar
Ora et labora – Módl się i pracuj – św. Benedykt
Vae victis! – Biada zwyciężonym! – władca Galów, Brennus
Homo sum, humani nihil a me alienum puto – Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce – Terencjusz.
Carpe diem quam minimum credula postero – Chwytaj dzień, jak najmniej ufając przyszłości – Horacy
Divide et impera – Dziel i rządź – Filip Macedoński
Exegi monumentum aere perennius – Postawiłem pomnik trwalszy od spiżu – Horacy
Festina lente! – Spiesz się powoli! – Oktawian August
In silvam ligna ferre – Znosić drewno do lasu – Horacy
In vino veritas – W winie prawda – Platon
Lupus in fabula – O wilku mowa – Terencjusz
Semel emissum volat irrevocabile verbum – Słowo raz wypowiedziane nie powraca – Horacy
Pecunia non olet – Pieniądze nie śmierdzą – cesarz Wespazjan
Potius sero quam numquam – Lepiej późno niż wcale – Tytus Liwiusz
Primum non nocere – Po pierwsze, nie szkodzić – Hipokrates
Principiis obsta – Niszcz zło w zarodku – Owidiusz
Pulvis et umbra sumus – Prochem i cieniem jesteśmy – Horacy
O tempora! O mores! – O czasy! O obyczaje! – Cyceron
Omne ignotum pro magnifico – Wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe – Tacyt
Omnium artium medicina nobilissima est – Ze wszystkich sztuk medycyna jest najszlachetniejsza – Hipokrates
Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura – Życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka – Seneka
Parcere subiectis et debellare superbos – Oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać – Wergiliusz
Nemo est casu bonus – Nikt nie jest dobry przez przypadek – Seneka
Nil homini certum est – Dla człowieka nie ma nic pewnego – Owidiusz
Non mortem timemus, sed cogitationem mortis – Nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci – Seneka
Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est – Nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej – Seneka
Non omnis moriar – Nie wszystek umrę – Horacy
Język łaciński ze Skrivankiem
Mamy nadzieję, że przygotowane przez nas łacińskie sentencje zainspirują Cię do dalszego poznawania tego języka. Choć łacina nie jest już językiem funkcjonującym w mowie, to wciąż występuje w wielu publikacjach oraz jest stosowana w niektórych dziedzinach nauki. Jeśli potrzebujesz tłumaczenia z łaciny lub na język łaciński, to zachęcamy Cię do kontaktu z naszym biurem tłumaczeń Skrivanek. Wykonujemy zarówno tłumaczenia zwykłe, jak i specjalistyczne oraz przysięgłe, a nasz doświadczony zespół tłumaczy zadba o to, by Twój tekst został przełożony poprawnie oraz z zachowaniem odpowiedniego stylu i kontekstu kulturowego. Serdecznie zapraszamy!
