Oprócz słów mających konkretne znaczenie istnieją też wyrazy (albo tzw. wyrazki), które same zasadniczo nic nie znaczą, ale nadają innym wyrazom pewne zabarwienie znaczeniowe.
Do takich wyrazów należy partykuła, nieodmienna część mowy służąca do tworzenia treści modalnych, np. trybów przypuszczającego (cząstka ‘by’) i rozkazującego (wyraz ‘niech’), potwierdzenia (‘tak’) i zaprzeczenia (‘nie’). Na pierwszy rzut oka niepozorna, partykuła okazuje się mieć wielką moc znaczeniową.
SPIS TREŚCI
Rodzaje partykuł
Gramatyka języka polskiego gromadzi kilka rodzajów tych nieodmiennych części mowy. Należą do nich partykuły:
- mnożna: ‘razy’,
- pytająca: ‘czy’,
- ograniczająca: ‘tylko’,
- przecząca: ‘nie’,
- życząca: ‘oby’,
- twierdząca: ‘tak’,
- przypuszczająca: ‘by’,
- rozkazująca: ‘niech’, ‘niechaj oby’,
- wątpiąca: ‘bodajże’,
- wzmacniająca: ‘-że’, ‘-żeż’, ‘no’,
- akcentująca: ‘się’.
Zwyczajowo partykuły będące osobnymi wyrazami zyskują miano partykuło-przysłówków, a te, które występują niesamodzielnie, nazywane są cząstkami wyrazowymi.
Najczęściej stosowane partykuły
Można wskazać partykuły, które nie tylko często pojawiają się w tekstach, ale także potrafią sprawić kłopot użytkownikom języka, jak cząstki ‘by’ i ‘nie’. Ich pisownia z innymi częściami mowy może powodować wątpliwości nawet u doświadczonych twórców tekstów.
Partykuła ‘by’
Partykułą niezwykle popularną w tekstach jest partykuła ‘by’, a jej użycie wiąże się z kilkoma prostymi zasadami.
Partykułę ‘by’ piszemy łącznie:
- z czasownikami w formie osobowej: ‘miałby’;
- ze spójnikami: ‘gdyżby’, ‘jeśliby’;
- z wyrazami porównawczymi: ‘jakby’, ‘jakoby’;
- z bezosobowymi konstrukcjami w rodzaju nijakim: ‘robiłoby się’;
- z innymi partykułami: ‘bodajby’, czyżby’.
Do części mowy, z którymi partykułę ‘by’ zapisujemy oddzielnie, należą:
- bezokoliczniki: ‘pójść by’;
- bezosobowe formy czasownika: ‘zamknięto’, ‘spisano’;
- nieodmienne wyrazy pełniące funkcję czasownika: ‘można by’, ‘trzeba by’.
Drugą najczęściej spotykaną w tekstach partykułą jest partykuła ‘nie’.
Partykuła ‘nie’
W języku polskim istnieje wiele części mowy, które zapisujemy łącznie z cząstką ‘nie’. Należą do nich rzeczowniki (np. ‘nietakt’, ‘niepamięć’), przymiotniki (‘niemiłe’, ‘nieprzytomna’), imiesłowy przymiotnikowe czynne i bierne (‘nieopisane’, ‘nieustający’), przysłówki utworzone od przymiotników (‘niedrogo’, ‘niejasny’).
Jeżeli chodzi o części mowy, z którymi partykułę ‘nie’ zapisujemy oddzielnie, należą do nich przede wszystkim czasowniki (np. ‘nie pij’, ‘nie pamiętano’, ‘nie przyszli’), ale także:
- przysłówki niepochodzące od czasowników: ‘nie bardzo’, ‘nie jutro’;
- przymiotniki i przysłówki w stopniu wyższym i najwyższym: ‘nie najlepszy’, ‘nie najszczęśliwiej’;
- liczebniki: ‘nie szósty’, ‘nie milion’;
- wyrażenia przyimkowe: ‘nie z tym’, ‘nie o każdym’;
- zaimki: ‘nie ich’, ‘nie ta’;
- inne partykuły: ‘nie lada’, ‘nie tylko’.
Szczegółowe informacje o zasadach stosowania partykuł ułatwiają pracę nad tworzeniem tekstów, zwłaszcza że popularne edytory automatycznie korygują pisownię tych cząstek na rozłączną. Warto sprawdzać, czy program dokonał poprawki prawidłowo.
Szczególne grupy partykuł
Wyjątkową grupę partykuł stanowią formy pojawiające się coraz rzadziej w polszczyźnie, zachowujące pisownię łączną. Należą do nich cząstki: -że, -ż, -li, -ć, np.: ‘skądże’, ‘czemuż’, ‘znaszli’. W szczególnych przypadkach, gdy -li oznacza ‘wyłącznie, jedynie, tylko’, możliwy jest jej zapis w formie rozłącznej, np.: Zostało to użyte li tylko dla celów informacyjnych. Wymienione formy może i brzmią nieco archaicznie, ale na pewno służą urozmaiceniu tekstu.
Stosowanie partykuły jest powszechne, nawet jeśli na co dzień nie przywiązuje się wagi do jej obecności w tekstach, a pisownia partykuł pozwala na jej poprawne użycie. Nie ukrywajmy jednak, że bez partykuły praktycznie nie ma mowy o stworzeniu w pełni użytkowego i informacyjnego tekstu.
Potrzebujesz tłumaczenia tekstu, który zamierzasz umieścić w swoim serwisie internetowym? Skontaktuj się z nami! Nasi specjaliści od kilkudziesięciu różnych języków z pewnością przygotują profesjonalne i w pełni poprawne tłumaczenie.
