Podczas podróży po Armenii można doznać niemałego szoku na widok reklam, drogowskazów czy ogłoszeń w języku ormiańskim. Ciągi znaków na nich widniejące nie przypominają żadnego z innych europejskich alfabetów.
Czy w takim razie, zakładając, że nie znasz ormiańskiego, dasz radę dogadać się w sklepie, na dworcu lub w hotelu w tym kaukaskim kraju? Jakie jeszcze języki mogą okazać się przydatne podczas zwiedzania Erywania i innych atrakcji Armenii?
Języki w Armenii
Jedynym językiem urzędowym kraju jest ormiański (zwany również armeńskim). Obowiązuje on w edukacji, administracji i życiu publicznym. Rozumie go aż 97% populacji państwa. Zgodnie z ustaleniami spisu powszechnego z 2011 w Armenii używa się aż 16 języków i dialektów. Znaczna część społeczeństwa, 89%, posługuje się rosyjskim (głównie jako drugim językiem); stosunkowo niewielu mieszkańców zna angielski w stopniu zaawansowanym (6%). Najpopularniejszym językiem mniejszości jest, należący do grupy irańskiej, kurmandżi (za: Translators without Borders).
Język armeński (ormiański)
Język ormiański należy do grupy języków indoeuropejskich i stanowi w niej osobną gałąź. Oznacza to, że nie jest blisko spokrewniony z żadnym innym językiem, choć badacze wskazują na pewne podobieństwa z greckim i wymarłym frygijskim. W użyciu są dwa standardy języka armeńskiego (wschodnio- i zachodnioormiański), a także wiele dialektów nieliterackich. Za ich regulację i koordynację odpowiada Armeńska Akademia Nauk.
Na świecie około 7 milionów osób posługuje się językiem ormiańskim. Ponad 3 miliony z nich mieszkają w Armenii, a pozostałe 4 miliony – w różnych krajach świata (za: Wild Armenia). Diaspora ormiańska żyje głównie w Rosji, Stanach Zjednoczonych i krajach europejskich (także w naszym kraju). Jeśli potrzebujesz przygotować najważniejsze dokumenty, aby załatwić sprawy urzędowe w Polsce, nasi tłumacze przysięgli języka ormiańskiego chętnie Ci w tym pomogą.
Alfabet ormiański
Język ormiański jest zapisywany jedynym w swoim rodzaju alfabetem. Za jego powstanie w V wieku odpowiedzialny był mnich Mesrop Masztoc, który przy pracy inspirował się pismem greckim i pahlawi. System zawiera aż 39 liter. Dawniej za pomocą kapituł zapisywano również liczby, sumując ich wartość (przykładowo znak Ա wynosił 1, a Ծ – 100). Litery alfabetu ormiańskiego to: Աա, Բբ, Գգ,Դդ, Եե, Զզ, Էէ, Ըը, Թթ Ժժ, Իի, Լլ, Խխ, Ծծ, Կկ, Հհ, Ձձ, Ղղ, Ճճ, Մմ, Յյ, Նն, Շշ, Ոո, Չչ, Պպ, Ջջ, Ռռ, Սս, Վվ, Տտ, Րր, Ցց, Ււ, Փփ, Քք, Ֆֆ i և.
Ciekawostką jest fakt, że język armeński ma nieco odmienną interpunkcję od naszej mowy ojczystej. Zapisane w nim zdania oznajmujące zawsze kończą się dwukropkiem, a jego funkcję przejęła nasza poczciwa kropka. Przecinek, na szczęście, pozostaje przecinkiem.
Literatura ormiańska
Pierwszymi tekstami w języku ormiańskim były teksty religijne i traktaty filozoficzne tłumaczone z greki, zapisane w grabar, czyli języku liturgicznym. Wśród nich znajdował się m.in. Stary i Nowy Testament. Do pierwszych dzieł literatury ormiańskiej zalicza się Historię Armenii Mojżesza Choreńskiego, która opowiada o początkach państwa. Inne ważne księgi powstałe w średniowieczu to Księga śpiewów żałobliwych Grzegorza z Nareku i epos Dawid z Sasunu anonimowego autora.
Szczególnie płodnym okresem dla ormiańskich twórców był XIX wiek, gdy budziły się ruchy rewolucyjne. Późniejsze wydarzenia (rzeź Ormian, zwierzchnictwo ZSRR) zahamowały na wiele dekad rozwój lokalnej literatury. Do połowy XX wieku tworzono przede wszystkim teksty, które podobały się ówczesnym władzom, czyli realizujące założenia realizmu socjalistycznego. Za jednego z najwybitniejszych współczesnych autorów uważa się, Amerykanina pochodzenia ormiańskiego Wiliama Saroyana (Śmierć nie omija Itaki).
Minirozmówki ormiańskie
Przygotowaliśmy listę najważniejszych zwrotów i słów, które pomogą Ci zabłysnąć podczas spacerów po Erywaniu, odpoczynku nad jeziorem Sewan czy zwiedzania malowniczych kościołów.
- Բարեվ (barheev) – Cześć (na powitanie)
- Բարի առավոտ (barhi arravot) – Dzień dobry
- Բարի երեկո (barhi eerheek) – Dobry wieczór
- Բարի գիշեր (barhi gischeer) – Dobranoc
- Ցը (tsae) – Cześć (na pożegnanie)
- Ցտեսություն (tsteessutsjun) – Do widzenia
- այո (ajo) – Tak
- ոչ (votsh) – Nie
- Բարի, լավ (barhi, lav) – W porządku, dobrze
- շնորհակալություն (schnorrhakalutsjun) – Dziękuję
- խնդրեմ, չարժի (chndrheem, tsarzhi) – Proszę (odpowiedź na dziękuję)
- ներողություն (neerhorutjun) – Przepraszam
- Իմ անունը (im anunae) – Nazywam się…
- Ես (eess) – Pochodzę z…
- Ես … տարեկան եմ (eess … tarheekan em) – Mam … lat.
- Ես … չեմ խոսում (eess … tsheen chossum) – Nie mówię po…
- սա ես չեմ հասկանում (ssa eess tsheem hasskanum) – Nie rozumiem
- Դուք … խոսու՞մ եք (duk … chossum eekh?) – Czy mówi pan/pani po …?
- անգլերեն (angleerheen) – po angielsku
- Ֆրանսերեն (frransseerheen) – po francusku
- Խնդրում եմ կրկնեք (chndrhum eem krhkneekh) – Proszę to powtórzyć
Liczby
- զրո (tsrho) – 0
- մեկ (meek) – 1
- երկու (eerhku) – 2
- երեք (eerheekh) – 3
- չորս (tshorhss) – 4
- հինգ (hing) – 5
- վեց (veets) – 6
- յոթ (jodt) – 7
- ութ (udt) – 8
- ինն (inae) – 9
- տաս (tass) – 10
Bonus – nazwy ormiańskich dań
Jeśli zwiedzasz nie tylko oczami, ale również żołądkiem, to mamy dla Ciebie dobrą informację – z Armenii nie wyjedziesz z pustym brzuchem. W lokalnych restauracjach zamów koniecznie te dania na spróbowanie:
- Dolma – mięso mielone owinięte w liście winogron;
- Ghapama – dynia z farszem z ryżu i bakalii;
- Harissa – gulasz zrobiony z pszenicy i mięsa;
- Chasz – wołowina lub jagnięcina gotowana przez długi czas w wodzie;
- Lachmacun – cienka pizza z mięsem i warzywami.
Język rosyjski w Armenii
Mimo że rosyjski nie jest obecnie językiem urzędowym w Armenii, wciąż można go często usłyszeć na ulicach. Posługuje się nim nie tylko mniejszość rosyjska i grecka zamieszkująca kraj, ale również (do pewnego poziomu zaawansowania) większość społeczeństwa. Liczba rosyjskojęzycznych osób sukcesywnie się zmniejsza od 1991 roku, czyli uzyskania niepodległości przez państwo po upadku ZSRR.
Język rosyjski od niedawna jest drugim językiem urzędowym Górskiego Karabachu, separatystycznej republiki nieuznawanej na arenie międzynarodowej i regionu zapalnego w relacjach armeńsko-azerskich. Decyzję tę podjął parlament samozwańczej republiki.
Język angielski w Armenii
Republika Armenii odzyskała niepodległość w 1991 roku. Od tego czasu język angielski zaczął zyskiwać na popularności; uczy się go m.in. w szkołach publicznych. Około 40% społeczeństwa deklaruje jego znajomość w stopniu co najmniej podstawowym. Mimo że coraz więcej osób wybiera naukę angielskiego jako języka obcego, wciąż łatwiej spotkać użytkowników języka rosyjskiego (za: worladatlas.com).
Język kurmandżi w Armenii
W Armenii językiem kurmandżi posługuje się głównie mniejszość kurdyjska, stanowiąca około 1,3% populacji. Można go usłyszeć zwłaszcza w zachodnich prowincjach Armawir i Aragacotn (za: Translators without Borders). W innych krajach do jego zapisu używa się przede wszystkim pisma łacińskiego, ale w Armenii korzysta się z cyrylicy.
Nazwa Armenii
Warto wspomnieć, że nazwa kraju – Armenia – nie pochodzi z języka ormiańskiego, ale z języka perskiego i wywodzi się od słów Armanestân i Arman. Nawiązują one do biblijnego Arama, syna Sema i wnuka Noego, który zasłynął ze względu na swoje bohaterskie czyny.
We własnym języku Ormianie nazywają swój kraj inaczej – Hajastan (Հայաստան). Etymologia tego słowa nie została w pełni wyjaśniona. Wiadomo, że sufiks -stan oznacza ziemię, w tłumaczeniu na polski państwo będzie się więc zwało „Krajem Hajów”. Być może nazwa „Hajowie” pochodzi od starożytnego narodu z terenów dzisiejszej Armenii, o którym wspominają kroniki hetyckie, znanego jako Hajasa-Azzi lub po prostu Hajasa.
Jak nauczyć się języka ormiańskiego?
Język ormiański nie jest łatwy do nauki. Problemy może sprawić już początkowy etap, czyli pisanie i czytanie alfabetu. Dodatkowo naukę utrudnia fakt, że nie ma zbyt wielu materiałów do nauki w języku polskim. Chętni mogą skorzystać z pomocy członków dość licznej, kilkudziesięciotysięcznej, diaspory ormiańskiej w Polsce (za: Ambasada Armenii w Polsce).
Jeśli język ormiański potrzebny jest Ci tylko do komunikacji podczas podróży po Kaukazie, zachęcamy do zapoznania się z ofertą naszej szkoły językowej. Prowadzone w niej kursy rosyjskiego wprowadzą Cię w meandry języka Puszkina i pomogą bez trudu dogadać się w Armenii (a także innych krajach regionu).
