Nasze wypowiedzi to nie tylko słowa, których używamy, ale i treść ukryta pomiędzy wierszami. Ogromną rolę w prawidłowej komunikacji ogrywa kontekst, którego niezrozumienie może doprowadzić do zaskoczenia, nieporozumień, a nawet konfliktów.
W dzisiejszym artykule przyjrzymy się definicji słowa „kontekst”, omówimy jego synonimy i kolokacje, a także opowiemy o tym, jak istotny jest w tłumaczeniu. Zapraszamy do dalszej lektury.
Kontekst — definicja słownikowa
Słowo „kontekst” pochodzi od łacińskiego słowa contextus. Internetowy słownik języka polskiego PWN podaje cztery definicje tego terminu:
- fragment tekstu potrzebny do dokładnego rozumienia danych wyrazów lub wyrażeń;
- zespół czynników współistniejących, powiązanych z czymś;
- zespół jednostek językowych, które stanowią otoczenie danej jednostki;
- zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia utworu literackiego, dzieła naukowego itp.
Większość osób zna trzecią definicję – kontekstu w komunikacji językowej, czyli tego, jak znaczenie słowa lub komunikatu zmienia się pod wpływem znaczenia poprzedzających go albo następujących po nim wyrazów. Weźmy na przykład określenie „morze piasku”. Bez trudu jesteśmy w stanie odgadnąć, że chodzi o pustynię, mimo że słowo „piasek” jest poprzedzone wyrazem „morze”, które przecież użyte poza tym kontekstem oznacza rozległy obszar wodny, który z piaskiem nie ma nic wspólnego. Rozumiemy jednak, że w tej sytuacji zostało ono użyte w sensie przenośnym, jako synonim ogromnej ilości.
Kolokacje
- zależeć od kontekstu;
- wyrwać coś z kontekstu;
- uwzględnić kontekst;
- kontekst historyczny/społeczny/kulturowy/religijny/literacki itp.
Synonimy
- okoliczności towarzyszące;
- tło;
- sytuacja;
- położenie.
Kontekst w językoznawstwie
W językoznawstwie oraz nauce o komunikacji międzyludzkiej wyróżnia się kontekst frazeologiczny (związki frazeologiczne oraz idiomy), zdaniowy i sytuacyjny. W przypadku tego ostatniego trzeba uwzględniać takie czynniki wpływające na komunikat jak jego lokalizacja w czasie i przestrzeni, w czasie wykonywania jakiej aktywności się pojawił (na przykład w biurze, podczas wykładu, na spotkaniu rodzinnym i tym podobne), kim są rozmówcy i jakie istnieją pomiędzy nimi związki oraz cele, plany, intencje i stan wiedzy wszystkich uczestników rozmowy.
Znaczenie kontekstu w pracy tłumacza
Rozumienie kontekstu jest niezwykle istotna podczas pracy nad tłumaczeniem tekstu. Tłumacz musi zmierzyć się nie tylko z potrafiącymi sprawić mnóstwo kłopotów idiomami i związkami frazeologicznymi, które niełatwo oddać w języku docelowym. Podczas wykonywania przekładu należy doskonale znać kontekst sytuacyjny tekstu, a więc między innymi zlokalizować go w prawidłowym czasie i miejscu oraz rozumieć intencje autora danego tekstu.
Oprócz tego nie można zapomnieć o kontekście historycznym czy kulturowym – tłumacząc tekst na przykład z języka polskiego na język tajski, trzeba pamiętać, że odbiorcami będą osoby wywodzące się z różnych kultur i o zupełnie innej mentalności. Istnieje zagrożenie, że wyrażenie, na które odbiorca w języku oryginalnym w ogóle nie zwróci uwagi, urazi odbiorcę tego samego tekstu w języku docelowym. Tłumacz musi więc doskonale znać nie tylko język, w którym się specjalizuje, ale również zwyczaje, tradycje i historię kraju, w którym się go używa.
