Ze wszystkich znaków interpunkcyjnych przecinek to ten, który sprawia użytkownikom języka polskiego najwięcej trudności. Chociaż polska interpunkcja ma przede wszystkim charakter logiczno-składniowy, a nie retoryczny, wiele osób wstawia przecinki, kierując się właśnie przerwami oddechowymi zamiast konstrukcją zdania.
Jakie zasady panują więc w polskiej interpunkcji i jak używać przecinków poprawnie? Przyjrzyjmy się kilku podstawowym regułom i odpowiedzmy na pytanie, kiedy stawiamy przecinek w języku polskim.
SPIS TREŚCI
Oddzielanie zdania podrzędnego od nadrzędnego
Bez względu na to, czy pierwsze jest zdanie podrzędne, czy nadrzędne, zawsze musimy je od siebie oddzielić przecinkiem, np.:
- Gdy wrócę do domu, oddzwonię do ciebie.
- Oddzwonię do ciebie, gdy wrócę do domu.
- Nie wiem, czy będę mogła pojechać z wami na narty.
Jeżeli zdanie podrzędne jest wplecione w nadrzędne, należy je wydzielić przecinkami z obu stron:
- Maturzyści, którzy uzyskali wysoki wynik na egzaminie, będą mieli większe szanse dostania się na studia.
Cofanie przecinka
W przypadku połączeń partykuł, spójników i przysłówków ze spójnikami przecinek stawia się przed całym wyrażeniem. Dotyczy to więc takich połączeń jak: mimo że, chyba że, tym bardziej że, właśnie kiedy, podczas gdy itp.
- Nie poszedł na koncert, mimo że kupił bilety.
- Podczas gdy Zuzanna malowała portret, jej model musiał stać nieruchomo.
- Nie powinieneś stawiać szklanki na krawędzi stołu, zwłaszcza jeżeli w pobliżu są dzieci, które mogą ją strącić i zrobić sobie krzywdę.
Kiedy stawiamy przecinek między przysłówkiem a spójnikiem?
Jeżeli w połączeniu przysłówka, zaimka bądź wyrażenia przyimkowego ze spójnikiem akcent zdaniowy pada na jego pierwszą część (czyli wyrażenie przyimkowe, przysłówek lub zaimek), przecinek należy jednak postawić:
- Powinieneś sformułować tę instrukcję tak, aby była w pełni zrozumiała dla jej przyszłych użytkowników.
- Lepiej, żebyś wrócił tam, skąd przyszedłeś.
Przecinka między tymi częściami nie umieścimy jednak, jeżeli wyrażenie pełni funkcję spójnika zestawionego:
- Powinieneś unikać stosowania wulgaryzmów, tak aby dać swojemu dziecku dobry przykład.
Dwa spójniki oraz spójnik i zaimek względny
Z zasady dwóch sąsiadujących spójników lub umieszczonych w taki sposób spójnika i zaimka względnego nie rozdziela się przecinkiem:
- Przez wiele lat musiał poświęcać 3 godziny na dojazd do pracy i choć było mu ciężko, nigdy się nie spóźnił.
- Obiecał sobie, że jeśli uda mu się wyjść z tego cało, zmieni swoje życie.
Przecinek możemy dodać, jeżeli będziemy chcieli podkreślić, że wprowadzane przez drugi wyraz zdanie to wtrącenie.
- Postanowił, że, gdy w końcu wyda swoją książkę, wyjedzie na kilka tygodni w góry.
W tym celu można również użyć myślnika:
- Postanowił, że – gdy w końcu wyda swoją książkę – wyjedzie na kilka tygodni w góry.
Kiedy stawiamy przecinek po imiesłowie zakończonym na -ąc, –łszy, -wszy lub przed nim?
Odpowiedź na pytanie z nagłówka brzmi: właściwie zawsze. Bez względu na to, jak interpretujemy funkcję tego elementu w zdaniu, imiesłów zakończony na -ąc, -łszy, -wszy (razem z jego ew. określeniami) zawsze oddzielamy przecinkiem od poprzedzającej go lub następującej po nim pozostałej części zdania:
- Popijając kawę, pisał wiersze.
- Przygotowawszy wszystko, z podekscytowaniem czekał na zaproszonych gości.
Czy oddzielamy przecinkiem zdania współrzędne bezspójnikowe?
Tak, zdania składowe tego typu wypowiedzenia zawsze oddzielamy przecinkiem:
- Założyła buty, zapięła płaszcz, przerzuciła przez ramię torbę i wyszła z domu.
Zdania współrzędne spójnikowe – zasady przestankowania
W zdaniach połączonych spójnikami:
1. łącznymi (i, oraz, tudzież, i zarazem) – nie stawiamy przecinka
- Oddał arkusz egzaminatorowi i wyszedł z sali.
- Jest korektorem i zarazem operatorem DTP.
Wyjątek stanowi spójnik a w funkcji łącznej – przed nim można postawić przecinek:
- Na zdjęciu znajduje się wiele osób, a między nimi dostrzegam mojego brata.
Przecinek musimy też postawić, jeśli spójnik został powtórzony na początku dwóch zdań współrzędnych:
- I jeździł samochodem, i podróżował pociągiem.
WAŻNE! Jeżeli jednak powtarzany spójnik pełni różne funkcje, przecinka już nie wstawiamy:
- Zabrała walizkę i torebkę i wyszła z mieszkania.
2. przeciwstawnymi (np. a, zaś, ale, tylko że, jednak, lecz, przecież, raczej, tylko, natomiast, za to) – stawiamy przecinek
- Pola chciała jechać na koncert do Gdańska, ale jej rodzice się nie zgodzili.
- Janek zmywał naczynia, a Ania je wycierała i wkładała do szafki.
3. rozłącznymi (albo, bądź, czy, lub) – nie stawiamy przecinka, chyba że powtarzamy spójnik na początku obu zdań współrzędnych:
- Obejrzymy film albo wybierzemy się na spacer.
- Wolisz pójść do kawiarni czy zostać w domu?
- ALE: Albo posprzątasz swój pokój, albo nie będziesz mógł wyjść z kolegami.
4. wynikowymi (m.in. dlatego, to, zatem, stąd, wobec tego, wskutek tego, i [= więc, toteż], więc) – stawiamy przecinek
- Marysia długo jadła śniadanie, dlatego nie zdążyła na pierwszą lekcję.
- Dzieci zapomniały kluczy, więc musiały czekać przed drzwiami na powrót rodziców.
5. synonimicznymi (czyli, innymi słowy, to jest, to znaczy) – stawiamy przecinek
- Do Krakowa jedzie się 2 godziny, czyli o 11:00 będę na miejscu.
- Zawodnicy uzyskali zbyt małą ilość punktów, innymi słowy przegrali.
Jeżeli innymi słowy występuje jako wtrącenie, przecinek należy postawić również po tym wyrażeniu. Gdy zaś zapowiada ono wyliczenie, istnieją trzy opcje: postawienie po innymi słowy przecinka bądź dwukropka, a także niewstawienie żadnego znaku.
6. wyłączającymi (ani, ni) – nie stawiamy przecinka
- Nie zjadł śniadania ani nie wypił kawy.
- ALE (tak jak w przypadku zdań łącznych i rozłącznych): Ani nie zjadł śniadania, ani nie wypił kawy.
Kiedy stawiamy przecinek w języku polskim – Zdania pojedyncze
Przestankowanie w zdaniach pojedynczych jest podobne do tego, które stosujemy w zdaniach współrzędnych:
- Kasia i Robert poszli do kina.
- Zjadł i zupę, i drugie danie.
- Kawa czy herbata?
- Rolę Hana Solo zagrał Harrison Ford, czyli bardzo znany amerykański aktor.
- Nie zabrał prawa jazdy ani dowodu rejestracyjnego.
Przed spójnikami łącznymi, rozłącznymi i wyłączającymi w zdaniach pojedynczych również zazwyczaj nie stawiamy przecinka – pojawia się on jedynie wtedy, gdy wprowadzana przez nie część zdania ma charakter dopowiedzenia, np. Zrobił wrażenie, i to jak!; Pójdę do niego w sobotę, albo nawet w piątek.
Kiedy nie umieszczamy przecinka przed a?
Przecinek przed a nie powinien się pojawić, kiedy spójnik ten:
- pełni w zdaniu pojedynczym funkcję łączną (zastępuje i): Recytował cicho a bardzo wyraźnie.
- występuje w porównaniu dwóch wyrazów lub wyrażeń: W sobotę odbyła się konferencja na temat: „Dziecko a tablet. Korzyści i zagrożenia płynące z nowych technologii”.
- pojawia się w konstrukcji między… a…, wskazując na położenie danego przedmiotu lub podobieństwo między zestawionymi elementami: Znalazła się między młotem a kowadłem; Między Robertem a jego córką istnieje bardzo wiele podobieństw.
Przecinek a jednorodne części zdania połączone bezspójnikowo
Jeżeli jednorodnych części zdania (podmiotów, dopełnień, przydawek równorzędnych) nie łączy spójnik, należy w jego miejsce wstawić przecinek:
- Zosia, Paweł i Milena są rodzeństwem.
- Pamiętaj, żeby spakować ubrania, ręcznik, szczoteczkę i pastę do zębów.
- Była ubrana w krótką, żółtą sukienkę.
Przydawek nierównorzędnych, w przypadku których pierwsza określa drugą oraz rzeczownik, nie oddzielamy przecinkiem:
- Janek chciał zostać pierwszym polskim kosmonautą [pierwszym z polskich kosmonautów].
Tak samo postępujemy z przydawkami określającymi zakres danego rzeczownika:
- Ludzie pracujący w szpitalu jako lekarze często muszą podejmować trudne decyzje.
Okoliczniki jednorodne rozdzielamy przecinkiem, gdy drugi z nich dookreśla pierwszy albo tworzą one wyliczenie:
- Wieczorem, o godzinie 19:00, będzie można wysłuchać recitalu słynnej śpiewaczki.
- Byłem już w Paryżu, w Pradze, w Wiedniu.
Warto od razu wspomnieć, że okoliczników niejednorodnych nie oddzielamy omawianym znakiem interpunkcyjnym: Wykład odbędzie się w piątek w sali nr 20.
Kiedy stawiamy przecinek w języku polskim – wyrażenia porównawcze
Jeżeli człon porównawczy zostaje wprowadzony przez jako, niby, jak, jakby, niczym, niż itp., nie oddzielamy go przecinkiem, chyba że jest dopowiedziany, wtrącony albo zawiera kolejne orzeczenie (a więc wchodzi w skład zdania złożonego):
- Maria umie rysować lepiej niż Urszula.
- Weszła na scenę niczym wielka gwiazda estradowa.
- Jesteś naiwny jak dziecko.
- Dziś, podobnie jak przed laty, gromadzimy się w tym miejscu, aby oddać hołd bohaterom.
- Książka była ciekawsza, niż przypuszczałam.
W przypadku, gdy wyraz jak wprowadza wyliczenie lub wyszczególnienie, należy umieścić przed nim przecinek:
- Mam wiele ulubionych książek, jak: „Ania z Zielonego Wzgórza”, „Nędznicy”, „Władca pierścieni”.
- W ofercie mamy wiele języków, takich jak: angielski, francuski, niemiecki, rosyjski, hiszpański.
Porównania paralelne
O użyciu przecinka w porównaniach paralelnych decyduje to, czy mają wyraźny paralelny charakter, czy nie:
1. stawiamy przecinek w przypadku: zarówno…, jak i; tyle…, co; równie…, jak; tak…, jak i; równie…, jak i; tak…, jak
- Zarówno jedni, jak i drudzy chcieli wygrać.
- Czyta tak książki, jak czasopisma.
2. nie stawiamy przecinka w przypadku: taki… jak; tak samo… jak; ten sam… co, a także tych z pierwszego punktu, jeżeli składniki porównania nie są sobie wyraźnie przeciwstawne:
- Tacy ludzie jak mój przyjaciel zawsze kierują się dobrem innych ludzi.
- W tramwaju było tak samo głośno jak zawsze.
- Mam tyle samo książek co mój brat.
Przecinek przy wtrąceniach
Kolejna grupa reguł dotyczy wyrażeń wprowadzających i wtrąceń.
Jeżeli w zdaniu pojawia się wyjaśnienie bądź wyliczenie wprowadzane najczęściej przez czyli, to jest i to znaczy, należy je wydzielić z obu stron przecinkami:
- Występ odbędzie się w Auli im. Fryderyka Chopina, czyli tej dużej sali na ostatnim piętrze, i będzie można na nim usłyszeć uczniów z klasy śpiewu.
- Odwiedzę moich przyjaciół, to znaczy Marię, Emilię i Miłosza, gdy będę w Płocku.
Przecinkiem poprzedzamy również dopowiedzenia – czyli takie fragmenty, które można by usunąć ze zdania bez większej szkody dla jego zrozumiałości:
- Nasze biuro ma oddziały w różnych miastach, na przykład w Warszawie.
- Studenci, zwłaszcza ci bardzo ambitni, spędzają wiele godzin w bibliotece.
- ALE: Warto odwiedzić na przykład nasze biuro w Warszawie, aby poznać szczegóły oferty.
Inne elementy
Jakie jeszcze podobne elementy należy wydzielać przecinkami?
- Składniki pozazdaniowe mające formę zdań głównych, np. To była, zdaje się, wysoka blondynka; Wiele osób, jak wiadomo, lubi czytać plotki o celebrytach.
- Wyrazy w wołaczu, np. Jasiu, jak się cieszę, że cię widzę!; Nie denerwuj się, mój drogi.
- Wtrącenia, np. Lubię czytać poematy poetyckie, współcześnie mało popularne, i powieści obyczajowe.
- Słowa wyrażające okrzyk, typu o, hej, ach, np. Oj, bardzo mi przykro!; Ach, jakie to piękne!; Halo, kto mówi?
- Wyrazy poza zdaniem, typu: inaczej, ściśle mówiąc, krótko, innymi słowy, np. Była to kobieta, ściśle mówiąc, wysoka blondynka.
W języku polskim istnieje bardzo dużo różnych reguł związanych z tym, kiedy stawiamy przecinek w języku polskim. W razie wątpliwości, czy w danym fragmencie należy umieścić ten znak interpunkcyjny, czy też nie, warto zajrzeć do sprawdzonych źródeł:
- Zasady pisowni Słownika języka polskiego PWN (z których korzystano przy tworzeniu tego tekstu).
- Jodłowski, Zasady interpunkcji, Kraków 2002.
- Gałązka, J. Podracki, Gdzie postawić przecinek?, Warszawa 2021.
Potrzebujesz tłumaczenia dokumentów, materiałów marketingowych lub innych treści i chcesz mieć pewność, że będzie ono w pełni poprawne – pod względem merytorycznym, ortograficznym i interpunkcyjnym? Skontaktuj się z nami! Oferujemy tłumaczenia na kilkadziesiąt różnych języków, m.in. angielski, francuski, hiszpański czy turecki.
