Wyróżnia się trzy główne metody tłumaczenia tekstów audiowizualnych. Należą do nich: dubbing, napisy i lektor. Najprostszym sposobem tłumaczenia ścieżki dialogowej w przekazie audiowizualnym (filmach, serialach, programach telewizyjnych, etc.) są napisy.
Jednak najbardziej angażujące tłumaczenia ścieżki dialogowej obejmują dubbing. W Polsce ta metoda kojarzy nam się przede wszystkim z produkcjami dla dzieci, jednak na świecie jest wciąż jedną z najczęściej wybieranych opcji przekładu audiowizualnego.
Definicja dubbingu
Dubbing nie funkcjonuje równolegle do oryginalnej ścieżki dialogowej. W wyniku tego procesu wszystkie wypowiedzi są zastępowane innymi. To najbardziej złożona odmiana tłumaczeń audiowizualnych. Do jego wykonania wymaga się zaangażowania znacznej liczby osób (aktora dubbingującego, reżysera, dialogisty, adiustatora i montażysty). Dubbing to nie tylko najbardziej czasochłonna, ale również najbardziej kosztowna forma tłumaczenia audiowizualnego.
Na terenie Polski oraz innych krajów Europy Wschodniej procesowi dubbingu podlegają przede wszystkim treści skierowane do dzieci i młodzieży. Filmy przeznaczone dla dorosłego odbiorcy są dubbingowane rzadko.
Historia dubbingu na świecie
Dubbing na początku swojego istnienia różnił się nieco od tego, jakim znamy go dzisiaj. Pierwsze próby wprowadzenia dźwięku do kina niemego podjął jeszcze Thomas Edison, twórca kinetoskopu. Skończyły się one niepowodzeniem. Dźwięk do filmu starali się wprowadzić kolejni odkrywcy, m.in. Gaumont i Nolan.
Powiodło się to dopiero wiele lat później, w 1923 dzięki pracy amerykańskiego radiotechnika, Lee Dee Foresta. Wynalazca opracował metodę optycznego zapisywania dźwięku na taśmie filmowej. Produkcje kręcone były tak samo jak wcześniej – jako filmy nieme – ale dzięki pracy Foresta nagrany dźwięk dopasowywano w postprodukcji.
Koniec kina niemego
Wynalazkiem, który definitywnie zakończył epokę kina niemego, był Vitaphone, opatentowany w 1925 roku. Pięć lat później już wszystkie nowo powstające filmy były dubbingowane. Zaczęto nawet dubbingować wcześniejsze produkcje. Często aktor, który występował na ekranie, nie był tą samą osobą co aktor głosowy. Mniej więcej w podobnym czasie pojawił się dubbing, jakim znamy go dzisiaj, pozwalający na przełożenie tekstu filmowego na różne języki.
Rozwój dubbingu
W latach 20. i 30. XX wieku dubbing był chętnie wykorzystywany przez kraje rządzone w sposób totalitarny. We Włoszech, Hiszpanii czy Niemczech, a także Rosji dubbing stał się idealnym narzędziem propagandy i cenzury. Miał ogromną zaletę – umożliwiał modyfikację filmów zagranicznych, by pasowały do ówczesnych narracji politycznych.
W późniejszych latach dubbing był udoskonalany wielokrotnie. Od 1952 do nagrywania dźwięku do filmu zaczęto używać folii magnetycznej, a od 1960 – dwustronnych dysków, zwanych potocznie Rock & Roll. Nawet gdy kinematografia zaczęła wykorzystywać technologię pozwalającą na nagrywanie dźwięku wraz z filmem, dubbing wciąż pozostawał w użytku.
Do dziś dubbinguje się kreskówki, adaptacje komiksów czy zagraniczne produkcje. Sztuka dubbingu funkcjonuje prawie tak długo jak samo kino.
Wytwórnie filmów fabularnych w historii dubbingu
Nie można zapomnieć o roli, jaką w historii dubbingu odegrały różne wytwórnie filmów fabularnych. Dzięki ciągłej rywalizacji o atrakcyjność produkcji, przedsiębiorstwa takie jak MGM czy 20th Century Fox prześcigały się w tworzeniu i wykupowaniu coraz to nowszych technologii. Urządzenie Vitaphone było używane przez Warner Bros., popularne po dziś dzień amerykańskie przedsiębiorstwo filmowe.
Rozmawiając o historii dubbingu, nie można zapomnieć o roli europejskich firm – francuskiego przedsiębiorstwa Paramount i naszego rodzimego, nieistniejącego już, Warszawskiego Studio Opracowań Dialogowych.
Polski dubbing – krótka historia
Dokładna data wprowadzenia profesjonalnego dubbingu do Polski nie jest znana. Różne źródła wskazują rok 1930 (kiedy to, podobno, studio Paramount pod Paryżem miało rozpocząć realizację filmów wielojęzycznych, m.in. w języku polskim), 1934 lub dopiero 1937. Wszystkie dostępne materiały zgadzają się, że historia polskiego dubbingu sięga lat 30. XX wieku.
Mimo panującego w tamtych czasach wysokiego analfabetyzmu wśród Polaków dubbing w początkowej fazie nie cieszył się zbyt dużą popularnością. Produkował duże koszty dla wytwórni filmowych, a także często pozostawał niezrozumiały dla odbiorców ze względu na różnice międzykulturowe. Zdawało się, że całkowicie zostanie wyparty przez napisy. Miał jednak ogromną zaletę – w okresie międzywojennym był bardzo pożądany, ponieważ budował tożsamość narodową.
Dubbing w Polsce – pierwsze dzieła
Jako pierwsze produkcje uzupełnione o polski dubbing wskazuje się amerykański musical Parada Paramount z 1931 oraz niemiecki dramat Ulubieniec bogów. Inny przykład dubbingu w jego pierwszej fazie to brytyjski dramat wojenny z 1935 roku pt. Siostra Marta jest szpiegiem.
Jako najważniejszy, często nazywany arcydziełem, przykład przedwojennego dubbingu w Polsce wskazywana jest Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków. Premiera filmu odbyła się 21 grudnia 1937 roku, a realizacji jej przekładu na język rodzimy podjął się Seweryn Nowicki, pionier sztuki dubbingu w Polsce.
Dopiero jedenaście lat później, po przestoju spowodowanym wybuchem II wojny światowej, założono w Łodzi Wydział Dubbingu przy Wytwórni Filmów Fabularnych. W 1955 roku ten sam wydział przeniósł się do stolicy, przekształcając się w Warszawskie Studio Opracowań Dialogowych. W tamtym czasie dubbingowano nie tylko filmy dla dzieci, ale również filmy i seriale telewizyjne.
Rozwój polskiego dubbingu
Lata 60-80. XX wieku nazywane są złotym wiekiem polskiego dubbingu. Charakterystycznymi elementami rodzimego dubbingu były staranna dykcja oraz nienaganny styl. Natomiast za ciemne wieki uznaje się końcówkę lat 80. XX wieku, gdy z dubbingu zaczęto coraz częściej rezygnować, zastępując go innymi formami tłumaczenia ścieżki dźwiękowej. Winą za taki stan rzeczy obarcza się sytuację ekonomiczną Polski, która w tamtym czasie znajdowała się na skraju załamania gospodarczego.
Na ożywienie branży nie trzeba było czekać zbyt długo. Już w latach 90. zapotrzebowanie na dubbing w zagranicznych produkcjach zaczęło wzrastać. W połączeniu z szybko rozwijającą się dystrybucją filmów wideo polski dubbing przeżył swoisty renesans. Zaczęły powstawać prywatne firmy zajmujące się tą formą opracowania dialogów. W 1995 roku, gdy na polskim rynku zaczął rozwijać się Canal+, praca nad dubbingiem produkcji telewizyjnych ruszyła pełną parą.
Polski dubbing dziś
Dzisiaj dubbing cieszy się w Polsce niemałą popularnością. Zyskał nawet swoich miłośników, szczególnie w produkcjach skierowanych do dzieci. Można zaobserwować wysoką jakość tłumaczonych tytułów. Współcześnie często zwraca się uwagę na kwestie kulturowe, dostosowując film do nowych odbiorców.
Nie można zapominać również, że w polskich studiach dźwiękowych dubbingowano również filmy rodzime, przeznaczone na eksport za granicę. Za najgłośniejszy przykład tego zabiegu w międzywojennej Polsce uznaje się film z 1937 roku w reżyserii Leona Trystana o tytule Piętro. Film zdubbingowano w języku jidysz tak wprawnie, że często uchodził za produkcję żydowską. Polskie wytwórnie po dziś dzień zajmują się dubbingiem filmów polskich, dzięki czemu osoby spoza granicy naszego kraju mogą swobodnie je oglądać.
Twarze za znanymi głosami
Dubbing, aby powstać, z oczywistych względów potrzebuje współpracy całej rzeszy ludzi. Składa się na niego praca montażysty, reżysera, kierownika produkcji i… aktorów dubbingowych. To właśnie ich voice-over pozwala tchnąć życie w ulubione postacie z kreskówek.
Jednym z aktorów, którego głos, a nie koniecznie nazwisko, kojarzy zdecydowana część zagranicznych widzów, jest Mel Blanc. Często nazywa się go „mężczyzną tysiąca głosów”. Wymieniając postaci, którym dał głos, nie można zapomnieć o Króliku Bugsie, Kaczorze Daffym, Kanarku Tweety, Barneyu Rubble czy Dino. A to tylko niewielka część z dubbingowanych przez niego postaci!
Innym głosem postaci w cieszących się niesłabnącą popularnością bajkach i kreskówkach jest Robin Willliams. Usłyszeć można go w oryginalnych wersjach Alladyna, gdzie gra Dżina, jako głównego bohatera Popeye, Świata według Garpa oraz wielu, wielu innych. Angielskim głosem Bajki z Atomówek, Twilight Sparkle z My Little Pony oraz Barbary Gordon z Batman: The Animated Series przemawia z kolei Tara Strong, aktorka dubbingowa o ponad 25-letnim doświadczeniu.
Nie można pominąć również aktorów, dzięki którym mamy własną, polską wersję zagranicznych hitów. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych głosów polskiego dubbingu jest Jarosław Boberek. Usłyszeć można go jako Kaczora Donalda, króla Juliana z filmu Madagaskar oraz Eda z Ed, Edd i Eddy. Innym aktorem, nadającym polskiemu dubbingowi wyrazu jest Cezary Pazura. Do jego najbardziej popularnych ról należą: Numernabis w Asterix i Obelix: Misja Kleopatra, Rumpelstiltskin z Shrek Forever oraz Sid z Epoki Lodowcowej.
Velma, Rainbow Dash oraz Violetta dzielą tę samą aktorkę głosową, Agnieszkę Mrozińską. Ta polska dubbingerka swoją karierę rozpoczęła w 2004 roku i od tego czasu może pochwalić się pokaźną dubbingową filmografią.
Dubbing obecnie
Dzięki aktorom głosowym adaptacje komiksów, filmy i programy telewizyjne ożywają, przetłumaczone na różne dialekty z każdego zakątka świata. Nic zatem dziwnego, że dubbing, pomimo wielu innych możliwości, wciąż może się pochwalić niesłabnącą popularnością.
Nad dubbingiem w Skrivanku pracują native speakerzy, którzy mają doświadczenie w pracy z głosem. Dzięki temu wiesz, że nagrania brzmią naturalnie i są dobrze dopasowane do rynku docelowego. Tworzymy ścieżki dźwiękowe zarówno po polsku, jak i w innym języku.
