Tłumaczenie piosenek to temat znany w internecie od lat nie tylko osobom zainteresowanym translacją, ale przede wszystkim słuchaczom i fanom zagranicznej muzyki.
Kiedy na co dzień słuchamy nowych radiowych hitów, często zapadają nam w pamięć piosenki, których tekstów nie rozumiemy zupełnie albo częściowo. Obecnie wiele osób posługuje się językiem angielskim na tyle, żeby móc przynajmniej pobieżnie zrozumieć znaczenie wykonywanych w nim utworów, ale w przypadku piosenek np. po hiszpańsku czy po włosku jest już inaczej.
Tutaj jako przykład można by podać hit z filmu The Star is Born, czyli Shallow w wykonaniu Lady Gagi i Bradleya Coopera. Wśród piosenek nieangielskojęzycznych, które odniosły wielki sukces na świecie w ostatnich latach, znajdziemy między innymi słynne już Despacito Luisa Fonsiego czy też rozsławiony między innymi za sprawą serialu Dom z papieru utwór Bella Ciao.
Jak wykonać tłumaczenie piosenek tego typu? Jakie strategie można wybrać w różnych przypadkach? Możliwości jest wiele i tak naprawdę wszystko zależy od nas.
Fanowskie tłumaczenie piosenek
Czasami na początku nie zastanawiamy się nawet, o czym mówią piosenki, których słuchamy. Jednak wielu z nas, cały czas spotykając się z jakimiś utworami, zaczyna podejmować próby zrozumienia ich znaczenia. W tym momencie najczęściej sięgamy do licznych stron internetowych z tłumaczeniami piosenek. Zazwyczaj nie są one wykonywane przez profesjonalnych tłumaczy, a po prostu przez fanów konkretnego utworu lub wykonawcy, którzy znają dany język. W ten sposób możemy znaleźć tłumaczenia piosenek w różnych kombinacjach językowych, w tym utwory przekładane na język polski. Przyglądając się takim translacjom, można zauważyć, że często są one dosłowne. Pozwalają więc poznać treść piosenki, ale nie zachowują rymu czy też rytmu i trudno byłoby je wykonać w takiej wersji. Zdarza się też, że brzmią nienaturalnie i nie do końca poprawnie po polsku.
Jak tłumaczyć piosenki?
Pytanie brzmi: jak tłumaczyć piosenki, kiedy chcemy, żeby efekt był profesjonalny?
Jest kilka strategii, które możemy w takim przypadku przyjąć:
- Tłumaczenie tekstu bez uwzględniania muzyki – pozwala na poznanie znaczenia piosenki, ale gdybyśmy chcieli taki utwór wykonać, moglibyśmy napotkać problemy właśnie od strony muzycznej.
- Stworzenie nowego tekstu dopasowanego do oryginalnej muzyki – tutaj sytuacja jest odwrotna. Piosenkę będzie łatwiej wykonać, ale możemy stracić jej przekaz i znaczenie.
- Zaadaptowanie tekstu do muzyki – wybierając to podejście, staramy się pogodzić oryginalne znaczenie z melodią, ewentualnie wprowadzamy zmiany w tekście.
- Zaadaptowanie muzyki do tekstu – sytuacja przeciwna do powyższej. Wprowadzamy drobne zmiany w melodii, żeby móc zachować więcej cech tekstu oryginalnego.
Jak widać, w tłumaczeniu piosenek można wybrać różne strategie i decyzja zależy od naszego celu. Jeśli chcemy jak najlepiej poznać sam tekst, nie ma potrzeby uwzględniania muzyki. Możemy skupić się bardziej na warstwie językowej, metaforach oraz grach słów. Jeżeli jednak zamierzamy wykonywać zaadaptowany utwór, trzeba zwrócić uwagę na rymy, rytm czy też właściwości fonetyczne tekstu.
Poza tym nie można pominąć warstwy emocjonalnej oraz oryginalnego przekazu. Te aspekty często są powiązane z kulturą wyjściową. W takiej sytuacji tłumacz musi zadecydować, czy być wiernym tej kulturze, czy raczej dostosować utwór do nowych odbiorców. Tłumaczenie piosenki przypomina odrobinę przekład poetycki. Potrzeba tu rozległej wiedzy nie tylko językowej i kulturowej, ale również muzycznej.
Tłumaczenie piosenek – znane hity
Wszystkie te kwestie możemy zaobserwować, poszukując w wyszukiwarce internetowej tłumaczeń piosenek, które zyskały światowy rozgłos. Przekonujemy się wtedy, że większość takich przekładów to tłumaczenia dosłowne. Nie byłoby możliwe wykonanie utworów, a czasem tłumaczenie słowo w słowo utrudnia nawet podstawowe zrozumienie. Dzieje się tak na przykład przy dosłownym przekładaniu metafor, które tracą wtedy swoje początkowe znaczenie.
Despacito, czyli jak?
Czasami problemy pojawiają się już na początkowych etapach. Dobry przykład tego to piosenka Despacito. Tłumaczenie tego wielkiego radiowego hitu jest związane z wieloma wyzwaniami, a największe z nich stanowi sam tytuł, który pojawia się wiele razy w całej piosence. W różnych translacjach przybiera on odmienne formy. W wersjach polskich można spotkać się na przykład z „powolutku”, „pomalutku” czy też „powoli”. Widać więc, że już na samym początku takiego tłumaczenia piosenki napotykamy na wyzwania.
Shallow – płytko czy głęboko?
Ciekawym przypadkiem jest tłumaczenie Shallow z filmu The Star is Born. Większość dostępnych w internecie przekładów tego utworu na język polski decyduje się na bliskość z oryginałem, a shallow przedstawia jako „mieliznę” albo „płytkie wody”. Inna strategia została wykorzystana w śpiewanej adaptacji Małgorzaty Kozłowskiej i Jakuba Jurzyka. Zamiast płycizn w tłumaczeniu zastosowano antonim – głębię. Nowy tekst brzmi: „byle głębiej, głębiej stąd”. Jest to duża zmiana, ale piosenka zachowuje dzięki temu swoją melodyjność. Znaczenie także w gruncie rzeczy nie zostaje utracone.
Utrzymano natomiast atmosferę utworu. Do tego zyskano możliwość jego wykonywania w nowej wersji językowej. Pokazuje to, że przy przekładaniu piosenek na inny język warto podejmować nieszablonowe decyzje i nawet w przypadku Shallow tłumaczenie nie musi być takie „płytkie”.
Bella ciao, a może „żegnaj piękna”?
Kolejny problem, z jakim jest związane tłumaczenie piosenek, można zaobserwować w przypadku rozsławionego przez serial Dom z papieru włoskiego utworu Bella Ciao. Tłumaczenie Bella Ciao to większe wyzwanie ze względu na kontekst kulturowy – utwór ma znaczące podłoże historyczne. Jest to pieśń partyzantów antyfaszystowskich, melodia z kolei pochodzi z włoskiej pieśni ludowej. Poza tym o wiele mniej Polaków posługuje się językiem włoskim niż angielskim. Sam tekst nie jest skomplikowany, ale tutaj również ważną decyzję tłumaczeniową trzeba podjąć już przy tytule. Niektóre z dostępnych w internecie tłumaczeń proponują przełożenie go jako „piękna, żegnaj” bądź też „żegnaj, piękna”. Inne z kolei sugerują pozostawienie w polskim tekście włoskiego bella ciao. Wiele osób kojarzy te słowa, szczególnie że utwór jest obecnie bardzo dobrze znany także w Polsce.
Tłumaczenie piosenek – trudności
W tłumaczeniu piosenek spotykamy się z odwiecznym problemem tłumaczy – czy adaptować utwór do naszej kultury, czy pozostawić wrażenie obcości? Wszystko zależy od nas – od tego, do czego potrzebujemy danego tekstu, kim będą nasi odbiorcy.
Trzeba przyznać, że tłumaczenie piosenki nie jest zadaniem prostym. Można zauważyć, że czasem, żeby zachować śpiewność piosenki, trzeba wprowadzić w tekście większe zmiany. W takim procesie należy uwzględnić wiele czynników. Może się okazać, że przetłumaczony utwór stanie się zupełnie nowym dziełem. Jednak jeśli już się to uda, efekt przyniesie mnóstwo satysfakcji!
