Trudne słówko: kaganek kontra kaganiec
Pierwsze skojarzenie z wrześniem może być zasadniczo tylko jedno: powrót do szkoły. A skoro o nauce mowa, to warto powtórzyć językowy materiał w kontekście często używanego zwrotu: „nieść (?) oświaty”. Przypomnijmy sobie zatem znaczenia obu słów z dzisiejszej pary. Czym właściwie jest kaganek? Według definicji zaczerpniętej ze słownika paronimów jest to „miseczka, zwykle gliniana lub metalowa, wypełniona tłuszczem, w którym znajduje się knot, używana do oświetlania pomieszczeń”. Kaganek jest więc źródłem światła. „O godz. 12 w nocy przyszli po mnie koledzy i założyli mi chustę na głowę tak, bym nic nie widział. Zaprowadzili mnie do malborskiego zamku. Z płonącym kagankiem w ręku, musiałem w mrokach twierdzy znaleźć przejście do sali myśliwskiej. Udało mi się. Tam czekali już instruktorzy i harcerze”.
A kaganiec? Posiłkując się ponownie definicją słownikową, możemy dowiedzieć się, że rzeczownik ten oznacza „plecionkę rzemienną lub drucianą zakładaną na pysk zwierzęciu, które gryzie”. „Akcja Urzędu Miasta adresowana do właścicieli psów ma przypomnieć, aby zwierzaki w miejscach publicznych wyprowadzać w kagańcu i na smyczy”. Na słowo kaganiec natkniemy się także w związku frazeologicznym „nałożyć kaganiec” oznaczającym zabronienie czegoś lub ograniczenie swobody (przede wszystkim wypowiedzi), zbliżonym znaczeniowo do czasownika „zakneblować”. „Cenzura na długie lata nałożyła kaganiec na gazety, na dziennikarzy. Uczyła myślenia: a może nie warto tego pisać, bo i tak nie puszczą?”.
W świetle powyższego wydawać by się mogło, że jeśli chcemy mówić o edukacji i krzewieniu wiedzy, a więc metaforycznie o wnoszeniu światła/oświecaniu, to jednym właściwym wyborem w przypadku zwrotu wspominanego na początku będzie kaganek: „nieść kaganek oświaty”. Jeśli jednak sięgniemy głębiej, to okaże się, że w dawnej polszczyźnie słowo kaganiec oznaczało również… duży kaganek. Poprawny będzie zatem także zwrot: „nieść kaganiec oświaty” w formie, w jakiej użył go wieszcz Słowacki: „Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei. I przed narodem niosą oświaty kaganiec…”.
Przygotowujesz materiały szkoleniowe dla odbiorców z Rosji i chcesz być pewien, że będą w pełni poprawne i zrozumiałe? Prowadzisz prywatny gabinet lekarski i potrzebujesz tłumacza, który pomoże Ci się porozumieć z pacjentami przyjeżdżającymi zza wschodniej granicy? Nasz tłumacz polsko rosyjski może wykonać tłumaczenie ustne oraz pisemne, dostosowane do branży i konkretnych okoliczności.
