Każdy język stanowi psychologiczny portret danej kultury. Stąd właśnie bierze się skomplikowana natura lokalizacji: tłumaczenia z dowolnego języka na inny z uwzględnieniem kulturowej specyfiki. W tym kontekście pojawia się również pytanie o wpływ wyborów terminologicznych na efekt procesu tłumaczenia: co zostaje zasugerowane, a co pominięte, jeśli zdecydujemy się użyć danego słowa? Aby przekład był wierny i uwzględniał wszelkie językowe niuanse, konieczna jest współpraca tłumaczy specjalistów i native speakerów danego języka.
Jednak nawet profesjonalni tłumacze mają czasem trudności, gdy przychodzi zmierzyć im się z wyzwaniem, jakim jest znalezienie odpowiedników słów opisujących pewne pojęcia w języku źródłowym w sytuacji, gdy w języku docelowym nie istnieje odpowiednio zwięzły ekwiwalent. Nawet w tekstach bardziej konwencjonalnych mogą pojawiać się idiomy i elementy slangu, czasem jednak trzeba również przetłumaczyć słowa niezwykle popularne w danym języku, odzwierciedlające zakorzenione i unikalne aspekty kultury macierzystej, a niemające swojego odpowiednika w języku tłumaczenia.
Przykłady słów „nieprzetłumaczalnych”
Aby zobrazować to zjawisko, przyjrzyjmy się kilku słowom opisującym, w jaki sposób ludzki umysł doświadcza sytuacji przejścia – np. w kontekście zmiany pór roku.
Poetka i tłumaczka Carolyn Forche definiuje portugalskie słowo „saudade” jako: „mgliste, lecz trwałe pragnienie niemożliwego; tęsknotę za czasem inny niż obecny; zwrócenie się ku przeszłości lub przyszłości; smutek i tęsknotę silniejszą niż żal; ból, którego szept słychać w tle każdego szczęścia”. Mimo to, tłumacząc zbiór wierszy portugalskojęzycznej poetki Claribel Alegrii na język angielski, Forche zdecydowała się oddać jego tytuł po prostu jako „Żal” („Sorrow”). Najwidoczniej w języku angielskim tłumaczka nie znalazła bliższego i bardziej trafnego odpowiednika niż słowo, które odzwierciedla wyłącznie jeden aspekt znaczeniowy złożonego terminu portugalskiego.
Japońskie słowo odpowiadające angielskiemu „aware” („świadomy”) oznacza tak naprawdę „słodko-gorzkie odczucie towarzyszące krótkiej i przemijającej chwili transcendentnego piękna”.
„Fernweh” to z kolei niemieckie słowo na określenie szczególnego uczucia tęsknoty za miejscem, w którym nigdy się nie było.
Koreańskie „Won” odnosi się do niechęci do porzucenia własnych złudzeń.
Vladimir Nabokov definiuje rosyjskie słowo „toska” w taki sposób: „Żadne pojedyncze słowo w języku angielskim nie oddaje wszystkich odcieni znaczeniowych określenia »toska«. Na swoim najgłębszym i najbardziej bolesnym poziomie jest to odczuwanie wielkiej duchowej udręki, często bez jakiejkolwiek konkretnej przyczyny. Jeśli jest to uczucie mniej dotkliwe, oznacza tępy ból duszy, tęsknotę pozbawioną obiektu, usychanie z żalu, nieokreślony niepokój, mentalną agonię i głęboką nostalgię. W szczególnych przypadkach może to być pragnienie kogoś lub czegoś szczególnego, nostalgia, choroba miłosna. Na swoim najniższym poziomie staje się tożsama z ennui – nudą”.
„Lítost” to z kolei czeskie słowo określające psychologiczne męczarnie spowodowane nagłym uświadomieniem sobie własnej niedoli.
Słowa „nieprzetłumaczalne” – zadanie dla biura tłumaczeń
Kiedy natrafiamy na takie właśnie słowa – słowa opisujące niezmiernie złożone zjawiska psychologiczne – staje się jasne, że wierne przeniesienie zawiłych znaczeń pomiędzy kulturami wymaga zaangażowania człowieka, a nie tylko technologii. W takim przypadku niezbędne jest znalezienie odpowiedniego dostawcy usługi, takiego jak Skrivanek, który specjalizuje się w tłumaczeniu najtrudniejszych tekstów i kombinacji językowych. Jeśli to konieczne, biuro konsultuje się z ekspertami zajmującymi się daną tematyką, którzy objaśniają nam niejasne pojęcia. Zespoły tłumaczy dobieramy zaś tak, aby zapewnić jak najbogatszą wiedzę kulturową i jak najszersze doświadczenie pozwalające członkom takiego zespołu z powodzeniem rozstrzygać nawet najbardziej zawiłe kwestie językowe.
Jeśli natrafią Państwo na inne przykłady „nieprzetłumaczalnych” słów – pochodzących z języka angielskiego lub z dowolnego innego języka, prosimy o podzielenie się z nami swoimi odkryciami!
