Japonia to kraj, który od lat fascynuje swoją bogatą kulturą, tradycją i historią. Dzięki japońskiej popkulturze, między innymi mangom i anime, coraz większą popularność zyskują również kursy japońskiego. Niestety wiele osób boi się podjąć nauki japońskiego, ponieważ przerażają ich symbole używane do zapisywania tego języka.
Sprawę komplikuje fakt, że w języku japońskim używa się aż czterech systemów pisma. To właśnie z tego powodu niektórzy uważają, że język japoński zalicza się do najtrudniejszych języków świata. W tym artykule postaramy się omówić wszystko, co warto wiedzieć o japońskim piśmie.
SPIS TREŚCI
Pismo japońskie – krótka historia
Wszystkie systemy pisma używane współcześnie w Japonii powstały na bazie pisma chińskiego. W pierwszych wiekach naszej ery Japończycy nie mieli bowiem swojego sposobu zapisu, ale rozwój ich kontaktu z Chinami spowodował stopniowe przejmowanie niektórych chińskich zwyczajów, instytucji i wiedzy. W 402 roku naszej ery do Japonii trafiły pierwsze teksty w języku chińskim i to właśnie ten rok uznaje się oficjalnie za datę wprowadzenia pisma chińskiego do Kraju Kwitnącej Wiśni.
Przez następne stulecia do Japonii napływały kolejne chińskie księgi filozoficzne i buddyjskie, czyli sutry. Były one przedmiotem studiów japońskiej arystokracji i mnichów buddyjskich. Pod ich wpływem stopniowo zaczęto wprowadzać chińskie słowa i terminy religijne do języka japońskiego. Niedługo później moda na posługiwanie się chińskimi słowami rozszerzyła się również na inne dziedziny życia, a ich znajomość była uważana za oznakę dobrego wykształcenia.
Problem polegał na tym, że ogromne różnice w strukturze między językiem japońskim i językiem chińskim uniemożliwiały Japończykom przejęcie chińskich symboli. W języku chińskim wyrazy były jednosylabowe, a dopiero z czasem pojawiło się więcej polisylabicznych. Tymczasem w języku japońskim słowa zawsze były wielosylabowe. Oprócz tego język chiński jest językiem izolującym (czyli takim, w którym to pozycja danego wyrazu w zdaniu decyduje o jego funkcji gramatycznej i fleksyjnej), a japoński to język fleksyjny.
Początki hiragany i katakany
Na początku teksty zapisywano w całości za pomocą chińskich symboli, ale odczytywano je po japońsku. Metoda ta nazywa się kambun (漢文). Potem jednak zaczęto z niej rezygnować na rzecz systemu man’yōgana (万葉仮名), najstarszego fonetycznego zapisu języka japońskiego przy użyciu kanji. Najwcześniejsze przykłady jej zastosowania pochodzą z V i VI wieku, ale na większą skalę zaczęto używać man’yōgany w VII wieku. Niestety był to system bardzo skomplikowany, ponieważ mieszał on logografy ze znakami użytymi fonetycznie. Równocześnie właśnie ten system stanowił ogromny krok w stronę rozwoju pisma japońskiego i to on dał początek kanie (仮名), czyli pismu sylabicznemu.
Pierwsze znaki podobne do znaków pierwszego z dwóch zaliczanych do kany sylabariuszy – hiragany – pojawiły się już w tekstach z 762 roku nowej ery, ale pełen sylabariusz wykształcił się w epoce Heian, czyli w latach 794-1192. Nie wszyscy go jednak zaakceptowali. Osoby wywodzące się z wyższej klasy wolały chińskie znaki, natomiast nowa forma pisma początkowo była zarezerwowana dla kobiet, które zwykle nie miały dostępu do takiego samego poziomu edukacji co mężczyźni. Z tego powodu było ono uważane za pismo kobiece. Hiragana zyskała szczególną popularność na dworze, ponieważ wywodzące się z niego arystokratki posługiwały się nią przy pisaniu listów i poezji. Z czasem również mężczyźni zaczęli używać jej do pisania nieoficjalnego, na przykład listów czy literatury, podczas gdy oficjalne dokumenty wciąż sporządzano tylko przy użyciu znaków kanji.
Drugim sylabariuszem kany jest katakana. Wykształciła się ona w IX wieku dzięki notatkom buddyjskich mnichów, którzy w ten sposób ułatwiali sobie odczytywanie tekstów religijnych napisanych po chińsku. W przeciwieństwie do hiragany katakana była używana jedynie przez mężczyzn.
Reforma pisma japońskiego
W okresie Meiji trwającym od 8 września 1868 roku do 30 lipca 1912 roku podjęto pierwszą próbę reformy pisma w Japonii. Jeden z jej postulatorów, Maejima Hisoka, namawiał do całkowitej rezygnacji ze znaków chińskich i zastąpienia ich hiraganą i katakaną. Z kolei jego przeciwnicy upierali się, że należy wrócić do zapisu słów jedynie znakami kanji i odrzucić całkowicie kanę oraz alfabet łaciński. Obie strony zyskały poparcie części społeczeństwa, jednak żadnej z nich nie udało się wprowadzić swoich postulatów w życie. Konflikt ten trwał aż do zakończenia II wojny światowej.
Pierwsze poważne zmiany nastąpiły dopiero wraz z nadejściem XX wieku. W 1900 roku ujednolicono znaki hiragany i katakany, a w 1923 roku utworzono listę chińskich znaków, które miałyby być w powszechnym użyciu, składającą się z 1962 znaków kanji. Została ona zaakceptowana przez większość gazet dwa lata później. W 1934 roku Ministerstwo Edukacji powołało Radę do Spraw Języka Narodowego, która miała zajmować się następnymi reformami.
Kolejne zmiany w piśmie japońskim nastąpiły dopiero po II wojnie światowej. Wtedy uproszczono zasady ortografii oraz zawężono listę powszechnie nauczanych znaków kanji do 1850 znaków. W 1959 roku ogłoszono również oficjalne zasady zapisywania słów równocześnie znakami kanji oraz kaną. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ponownie zmodyfikowano listę znaków kanji występujących w powszechnym użyciu. Jej kolejna i ostatnia reforma miała miejsce w roku 2010, gdy listę rozszerzono do 2136 znaków.
Systemy pisma japońskiego
W Japonii obowiązują cztery systemy pisma:
- hiragana
- katakana
- kanji
- rōmaji.
Kana
Kana to wspólna nazwa dwóch systemów sylabicznych umożliwiających zapis fonetyczny, opracowanych specjalnie na potrzeby języka japońskiego. W jej skład wchodzą dwa sylabariusze: hiragana i katakana. Składają się one z takiej samej ilości znaków, a każdy znak z jednego systemu posiada swój odpowiednik w drugim.
Hiragana
Hiragana (jap. ひらがな, ヒラガナ, 平仮名) to pierwszy z dwóch systemów pisma sylabicznego kana. Została opracowana z konieczności przystosowania znaków kanji do gramatyki języka japońskiego.
Hiragana to system stosowany głównie do zapisu partykuł, przedrostków i przyrostków oraz końcówek gramatycznych czasowników i przymiotników, których temat jest zapisywany znakiem kanji. Taka końcówka zapisywana hiraganą po japońsku nazywa się okurigana (送り仮名). Oprócz tego hiragana służy do zapisu wyrazów, których nie notuje się znakiem kanji lub które zawierają nieużywane już znaki.
Sylabariusz hiragany składa się z 48 znaków:
- pięciu samodzielnych samogłosek: あ (a), い (i), う (u), え (e), お (o);
- połączeń spółgłoskowo-samogłoskowych, składających się z dziewięciu spółgłosek połączonych z każdą z pięciu samogłosek:
- z samogłoską あ: か (ka), さ (sa), た (ta), な (na), は (ha), ま (ma), や (ya), ら (ra), わ (wa);
- z samogłoską い: き (ki), し (shi), ち (chi), に (ni), ひ (hi), み (mi), り (ri), ゐ (wi) (znak nieużywany);
- z samogłoskąう: く (ku), す (su), つ (tsu), ぬ (nu), ふ (fu), む (mu), ゆ (yu), る (ru);
- z samogłoską え: け (ke), せ (se), て (te), ね (ne), へ (he), め (me), れ (re), ゑ (we) (znak nieużywany);
- z samogłoską お: こ (ko), そ (so), と (to), の (no), ほ (ho), も (mo), よ (yo), ろ (ro), を (wo);
- jednej samodzielnej spółgłoski stawianej na końcu wyrazów: ん (n).
To właśnie od nauki hiragany swoją przygodę z językiem rozpoczynają zarówno japońskie dzieci, jak i obcokrajowcy.
Katakana
Katakana (jap. かたかな, カタカナ, 片仮名) to drugi z systemów pisma sylabicznego kana.
Katakana jest używana w znacznie ściślej ustalonych sytuacjach. Zapisywane są nią przede wszystkim nazwy własne obcego pochodzenia (na przykład: ポーランド pōrando – Polska) oraz zapożyczenia z innych języków zachodnich poza Chinami. Ponadto katakany używa się do zapisu wyrazów dźwiękonaśladowczych, nazw botanicznych i zoologicznych oraz w sytuacjach, gdy chcemy podkreślić lub wyróżnić jakiś fragment tekstu.
Na sylabariusz katakany składa się 48 znaków:
- pięć samodzielnych samogłosek: ア (a), イ (i), ウ (u), エ (e), オ (o);
- połączenia spółgłoskowo-samogłoskowe, składające się z dziewięciu spółgłosek połączonych z każdą z pięciu samogłosek:
- dla samogłoski ア: カ (ka), サ (sa), タ (ta), ナ (na), ハ (ha), マ (ma), ヤ (ya), ラ (ra), ワ (wa);
- dla samogłoski イ: キ (ki), シ (shi), チ (chi), ニ (ni), ヒ (hi), ミ (mi), リ (ri), ヰ (wi) (znak nieużywany);
- dla samogłoski ウ: ク (ku), ス (su), ツ (tsu), ヌ (nu), フ (fu), ム (mu), ユ (yu), ル (ru);
- dla samogłoski エ: ケ (ke), セ (se), テ (te), ネ (ne), ヘ (he), メ (me), レ (re), ヱ (we) (znak nieużywany);
- dla samogłoski オ: コ (ko), ソ (so), ト (to), ノ (no), ホ (ho), モ (mo), ヨ (yo), ロ (ro), ヲ (wo);
- jedna samodzielna spółgłoska ン (n).
Znaki diakrytyczne
Przedstawione wyżej znaki można modyfikować. Jeśli więc opanowaliśmy hiraganę i katakanę, pora na zapoznanie się z symbolami handakuten oraz dakuten.
Handakuten
Handakuten, czyli niewielkie kółeczko stawiane za znakiem kany na górze, umożliwia modyfikację sylab z grupy zaczynającej się na „k” i zamienienie tej spółgłoski na „p”. Dotyczy to zarówno znaków hiragany, jak i katakany:
か ka – か° pa
き ki – き° pi
く ku – く° pu
け ke – け° pe
こ ko – こ° po
カ ka – カ° pa
キ ki – キ° pi
ク ku – ク° pu
ケ ke – ケ° pe
コ ko – コ° po
Dakuten
Z kolei dakuten, przypominający obrócony pod kątem cudzysłów, również stawiany po prawej stronie wyrazu i na górze, służy do udźwięcznia spółgłosek. Dotyczy to grup sylab zaczynających się od spółgłoski „k”, „s”, „t” i „h”, które poprzez udźwięcznienie stają się kolejno spółgłoskami „g”, „z”, „d” i „b”. Dakuten występuje zarówno przy znakach hiragany, jak i katakany:
が ga, ぎ gi, ぐ gu, げ ge ご go
ざ za, じ ji, ず zu, ぜ ze, ぞ zo
だ da, ぢ ji, づ zu, で de, ど do
ば ba, び bi, ぶ bu, べ be, ぼ bo
ガ ga, ギ gi, グ gu, ゲ ge, ゴ go
ザ za, ジ ji, ズ zu, ゼ ze, ゾ zo
ダ da, ヂ ji, ヅ zu, デ de,ド do
バ ba, ビ bi, ブ bu, ベ be, ボ bo
Furigana
Dzięki furiganie (振り仮名) odczytywanie i nauka kanji staje się o wiele łatwiejsza. Furigana to niewielkie znaki kany umieszczane nad znakami kanji, jeśli tekst jest napisany poziomo, lub po ich prawej stronie w przypadku zapisu od góry do dołu. Zazwyczaj do tworzenia furigany wykorzystywana jest hiragana, ale niektóre teksty wymagają rozróżnienia czytania japońskiego i chińskiego. Przyjęto więc, że dla czytań japońskich używa się hiragany, a do chińskich – katakany.
Furigana jest podpowiedzią pomagającą uporać się z kanji, ponieważ za jej pomocą zapisujemy wymowę znaków. Spotkamy się z nią w podręcznikach do nauki japońskiego, ale możemy zobaczyć ją również w książkach dla dzieci jako transkrypcję tekstów zapisanych w katakanie. Wynika to z tego, że japońskie dzieci najpierw uczą się hiragany.
Oprócz tego furigana występuje w książkach dla dorosłych jako wyjaśnienie wymowy chińskich imion i nazw własnych oraz przy bardzo rzadkich złożeniach. Spotkamy się z nią również na mapach i tablicach z nazwami miejsc oraz przy zapisywaniu slangu.
Kanji
Kanji (jap. 漢字), czyli w dosłownym tłumaczeniu „znaki Hanów”, to znaki pochodzenia chińskiego. Są logografami, co oznacza, że w przeciwieństwie do na przykład alfabetu nie reprezentują pozbawionego znaczenia dźwięku, a słowa i morfemy. W języku japońskim rzeczowniki, przymiotniki i czasowniki niemal zawsze zapisuje się za pomocą kanji.
Jak czytać znaki kanji?
Prawie każdy znak kanji ma co najmniej dwa różne czytania. Czytanie zwane kun’yomi (訓読み) jest rdzennie japońskie, natomiast on’yomi (音読み) to czytanie sinojapońskie, czyli zapożyczone przed wiekami od Chińczyków, ale dostosowane do japońskiej fonetyki. Czytanie sinojapońskie zwykle stosuje się do słów składających się z co najmniej dwóch znaków kanji. Niestety od tej reguły istnieją liczne wyjątki i tak naprawdę jedynym sposobem na opanowanie kanji jest nauka całych słów na pamięć.
Rōmaji
Rōmaji (jap. ローマ字) dosłownie oznacza „znaki rzymskie”. Jest to bowiem zapis transkrypcyjny języka japońskiego w alfabecie łacińskim.
Nie ma jednego obowiązującego systemu tego zapisu. Najpopularniejszym jest transkrypcja Hepburna (jap. Hebon-shiki rōmaji ヘボン式ローマ字) opracowana w 1885 roku przez Stowarzyszenie Latynizacji i wykorzystana przez Jamesa Curtisa Hepburna w trzecim wydaniu jego słownika japońsko-angielskiego w 1886 roku. Jest ona najprostszą z metod transkrypcji języka japońskiego.
Oprócz transkrypcji Hepburna możemy również spotkać się z systemem kunrei-shiki rōmaji (jap. 訓令式ローマ字) oraz jego starszą wersją, nihon-shiki rōmaji (jap. 日本式ローマ字).
Rōmaji jest szczególnie ważne dla obcokrajowców zaczynających naukę języka japońskiego.
Kierunek pisma japońskiego
Tradycyjnie pismo japońskie zapisuje się pionowo w kolumnach (jap. 縦書き tategaki). Kierunek pisania znaków to od góry do dołu, natomiast kolumny odczytuje się od prawej do lewej. System ten nadal wykorzystywany jest w książkach, gazetach i przez twórców komiksów. Zapis poziomy historycznie stosowano tylko w miejscach, gdzie nie było możliwości zapisu pionowego, na przykład na bramach wejściowych świątyń. Wówczas również czytano znaki od prawej do lewej.
Zapis poziomy (jap. 横書き yokogaki) pojawił się dopiero pod koniec XIX wieku na potrzeby japońskich słowników języków europejskich. Po II wojnie światowej zaniknął sposób zapisywania od prawej do lewej, a rosnące znaczenie języka angielskiego, rozwój techniki komputerowej oraz wygoda, jaką zapewnia ten sposób zapisu przy pracy nad tekstami naukowymi i zawierającymi słowa w języku obcym, doprowadziły do tego, że obecnie obie metody są używane na równi.
Ile znaków trzeba znać?
Jak wynika z powyższych informacji, nauka japońskiego pisma wymaga bardzo wiele pracy, czasu i zaangażowania. Dlatego osoby, którym zależy na szybkim opanowaniu tego języka, często zastanawiają się: ile znaków trzeba faktycznie znać, by płynnie posługiwać się językiem w codziennym życiu w Japonii?
Zwykle przyjmuje się, że aby móc czytać większość współczesnych tekstów po japońsku, należy opanować:
- hiraganę;
- katakanę;
- około dwóch tysięcy znaków kanji (dokładnie 2136 znaków wymienionych w Jōyō kanji-hyō, czyli oficjalnej liście znaków współczesnego języka japońskiego opracowanej przez Ministerstwo Edukacji);
- transkrypcję Hepburna i kunrei-shiki rōmaji, czyli zapis alfabetem łacińskim.
Cztery systemy pisma, jeden język
Język japoński to język niezwykle ciekawy, ale również skomplikowany. Dlatego pracę z tekstami w tym języku warto powierzyć specjalistom.
Jeśli potrzebujesz tłumaczenia z języka japońskiego na język polski albo w odwrotnej konfiguracji, lub na jeden z ponad stu języków obcych znajdujących się w ofercie, skontaktuj się z naszym biurem tłumaczeń. Oferujemy zarówno tłumaczenia zwykłe, jak i uwierzytelnione. Nasza doświadczona kadra tłumaczy rzetelnie przełoży tekst z dowolnej dziedziny, dbając równocześnie o poprawność, skuteczność i zachowanie odpowiedniego stylu. Zapraszamy do kontaktu!
