Mieszkańcom wsi i tym szczęśliwcom, którzy mieli okazję spędzać ostatnie dni lata poza miastem, dożynki – święto plonów – są doskonale znane.
Jeśli chcesz jednak dowiedzieć się więcej o tym ludowym zwyczaju, czytaj dalej! Opowiemy Ci o historii i tradycjach związanych z tym barwnym wydarzeniem. Poznasz również inne święta o charakterze rolniczym obchodzone na świecie, a także dowiesz się, gdzie organizowane są dożynki prezydenckie.
SPIS TREŚCI
Dożynki dawniej
Dożynki to uroczystości połączone z obrzędami dziękczynnymi za zebrane plony i ukończone żniwa. Dawniej były świętem pogańskim obchodzonym przez Słowian w czasach przedchrześcijańskich w okolicach 23 września, czyli równonocy jesiennej. Znano je pod różnymi nazwami: wyżynki, wieńcowe, okrężne, obrzynki, a na Opolszczyźnie również jako żniwniok.
Uważa się, że pierwsze obrzędy były związane z kultem roślin i drzew, a dopiero później z rolnictwem. W XVI wieku dożynki pojawiły się na dworach ziemskich jako nagroda za pracę przy zbieraniu plonów dla służby i pracowników najemnych. Odbywały się one w pierwszy dzień jesieni.
Obchody święta rozpoczynano od wicia wieniec dożynkowy (zazwyczaj w kształcie koła lub korony) z pozostawionych na polu zbóż, owoców i kwiatów. Czasem dodawano do nich żywy drób albo figurki przedstawiające koguty, kaczki czy gęsi. Zabieg ten miał zapewnić zdrowie zwierzętom gospodarskim i dostatek ich właścicielom. Tak przygotowaną ozdobę niosła w rękach lub na głowie najlepsza żniwiarka. Jej orszak stanowili pozostali pracujący w gospodarstwie obarczeni kosami i sierpami przybranymi kwiatami. Wieniec zostawał poświęcony w świątyni, a następnie był przechowywany aż do wiosny w stodole.
Po żniwach zgodnie ze zwyczajem zostawiano pas nieruszonego zboża, który następnie był ceremonialnie ścinany przez najlepszego kośnika. Tradycja ta miała różne nazwy zależnie od regionu, np.: przepiórka (na Mazowszu i Podlasiu), perepełka (na Kresach Wschodnich) lub koza (w Małopolsce).
W okresie międzywojennym zaczęto organizować dożynki gminne, powiatowe i parafialne. Odpowiedzialne za nie były samorządy i partie chłopskie. Traktowano je jako manifestację przynależności do chłopstwa. Już wtedy ludzie bawili się podczas festynów i występów zespołów artystycznych.
W czasach PRL organizacją dożynek zajmowały się władze administracyjne. Często takie wydarzenia miały charakter polityczny i służyły do zdobywania poparcia dla polityki rolnej. Pojawiały się w nich elementy tradycyjne. Nie zaprzestano również urządzania festynów. Ciekawym wydarzeniem były dożynki centralne, czyli ogólnopolskie. Brał w nich udział I sekretarz partii komunistycznej oraz przewodniczący Rady Państwa.
Uroczystości dożynkowe obecnie
W dzisiejszych czasach dożynki gminne (również: Wieńce, Święto Plonów) organizowane są w jedną z sobót sierpnia lub września. Odbywają się po zakończeniu żniw. Obecne uroczystości mają jednocześnie charakter religijny, świecki i ludowy. Podziękowania za plony składa się Bogu i Matce Boskiej.
Dożynki to doskonała okazja do zabawy dla mieszkańców okolic i turystów. Przewodniczą im, specjalnie wybrani na tę okoliczność, starosta i starościna. Na scenę wnoszone są wieńce oraz chleb dożynkowy upieczony z mąki pochodzącej z ostatnich zbiorów. Przekazywane są one gospodarzowi wydarzenia, którym jest kapłan lub przedstawiciel lokalnej administracji (najczęściej burmistrz miasta, wójt, sołtys). Składa się również dary: tegoroczne owoce i przetwory. Podczas religijnych uroczystości odbywa się również msza święta.
Świętowanie w niektórych miejscach rozpoczyna się korowodem dożynkowym. Miejsca wydarzeń są dekorowane rzeźbami wytwarzanymi ze słomy, chorągiewkami i zabawnymi napisami. Wokół placu lub pola, na którym będą się odbywać atrakcje, rozstawia się stoiska z lokalnym jedzeniem i napojami, a czasem również ręcznie wyrabianymi ozdobami. Zazwyczaj można również podziwiać maszyny rolnicze, a czasem nawet usiąść w jednej z nich. W centralnym punkcie umieszczana jest scena. To tu wieczorem odbędzie się koncert zespołu (lub zespołów), a następnie puszczona zostanie muzyka, przy której będzie można się bawić do późnych godzin nocnych.
Święto plonów w innych krajach
W Niemczech i Szwajcarii obchodzi się Erntedankfest (święto dziękczynienia za plony). Najczęściej odbywa się ono w pierwszą niedzielę października, a więc nieco później niż w Polsce. Z tej okazji ozdabia się kościoły plonami, które po nabożeństwie są rozdawane. Świętujący biorą udział w festynach, pochodach i jarmarkach. Na wsi można się natknąć na Erntepuppe – kukiełkę ze zboża lub słomy.
Na Białorusi tradycje dożynkowe wymieszały się z tymi związanymi z Wniebowzięciem Najświętszej Maryi Panny. Święto to znane jest tam pod różnymi nazwami: Першая Прачыстая (Perszaya prachystaya), Зельная (Zelnya) lub Дажынкі (Dazhynki).
Podobne do dożynek święta obchodzono także na Ukrainie (Обжинки, Obzhynky), w Rosji (Обжинки, Obzhynki) i Czechach (Dožínky, Obžinky). Zwyczaj ten stracił popularność w czasach sowieckich.
Podobny charakter do dożynek ma obchodzone w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie Święto Dziękczynienia (Thanksgiving Day). Odbywa się ono w czwarty czwartek listopada, na pamiątkę zbiorów pierwszych osadników z Kolonii Plymouth z 1620 roku. Całe pokolenia zjeżdżają wówczas do domu rodzinnego, aby spędzić wspólnie czas w przy stole. Tradycyjnie serwuje się wówczas pieczonego indyka, często wraz z nadzieniem (tzw. stuffing). Towarzyszą mu puree z ziemniaków, sos żurawinowy, sos pieczeniowy, zapiekanka z batatów i kukurydza.
Dożynki – ciekawostki
Obecne zwyczaje dożynkowe są połączeniem tradycji związanych z dwoma świętami: okrężnymi i dożynkami. Podczas pierwszego z nich organizowano biesiady rolnicze. Odbywały się one po uprzątnięciu pól. Drugie z nich dotyczyło dożęcia oziminy (roślin jednorocznych) i przyniesienia wieńca gospodarzowi.
W Spale co roku odbywają się dożynki prezydenckie. Zapoczątkował je Ignacy Mościcki. Tradycja ich obchodów zniknęła na długi czas wraz z wybuchem II wojny światowej, ale została przywrócona w 2000 roku przez Aleksandra Kwaśniewskiego.
Dożynki w swojej dawnej formie są wciąż kultywowane przez neopogan (np. rodzimowierców słowiańskich), którzy składają dziękczynienie pradawnym bogom.
Popularnym zwyczajem jest organizowanie konkursów na najpiękniejszy wianek dożynkowy i najładniejsze stoisko dożynkowe. Mogą w nich brać udział zarówno osoby prywatne, jak i koła gospodyń wiejskich czy całe parafie.
Dożynki to doskonały powód do integracji mieszkańców gminy i wspaniałej zabawy z sąsiadami po zakończeniu prac polowych. Miałeś już okazję uczestniczyć w tych organizowanych w Twojej okolicy? A może masz w planach napisanie tekstu promocyjnego dotyczącego następnego wydarzenia, który byłby także dostępny dla czytelnika zagranicznego? Jeśli czujesz, że potrzebujesz pomocy z tym zadaniem, zapoznaj się z naszą ofertą usług copywriterskich i tłumaczeniowych.
