Strefy czasowe bywają utrapieniem dla osób, które podróżują po całym świecie i często zmieniają miejsce pobytu. Różnice w czasie słonecznym obserwowane w różnych miejscach świata stanowią przedmiot zainteresowania naukowców i amatorów geografii.
To m.in. przez różnice czasu osoby przemieszczające się między dwoma zakątkami świata doświadczają tzw. jet lagu, czyli choroby wywoływanej przez zaburzenie normalnego rytmu dobowego. Powrót organizmu do równowagi po takiej podróży następuje po około 2-3 dniach przebywania w jednej strefie czasowej.
SPIS TREŚCI
Po co wyróżniono strefy czasowe?
W miarę jak podróże stawały się coraz łatwiejsze i częstsze, zmiany czasu lokalnego bywały coraz bardziej męczące. Czas lokalny to ten obowiązujący na jednym południku – na całej jego długości jest ta sama godzina. Każda zmiana południka na zachód lub wschód powoduje zmianę czasu lokalnego o jedną godzinę do przodu, jeśli przemieszczamy się na wschód i jedną godzinę wstecz, jeśli zmierzamy na zachód.
Jeśli kilka państw znajduje się w tej samej strefie, oznacza to, że obowiązuje w nich ten sam czas. Przykładowo, do tej samej strefy czasowej co Polska należą też: m.in. Albania, Niemcy i Włochy, a także m.in. Algieria, Kamerun, Nigeria, z tym że w tych ostatnich funkcjonuje strefa całoroczna, a więc nie przeprowadza się zmiany czasu na czas letni.
Strefa całoroczna
Na całej planecie wyznaczono 24 strefy czasowe, o ok. 15-stopniowej szerokości. Faktycznie strefy czasowe dokładnie wyznaczone przez południki obowiązują tylko na morzach i oceanach. Na lądach w wielu miejscach modyfikowano ostateczny wygląd i kształt stref czasowych, tak aby w małych i średnich państwach, obowiązywała jedna strefa czasowa, tzw. strefa całoroczna, w której przez cały rok obowiązuje czas letni.
Strefy czasowe w największych państwach świata
Większe państwa znajdują się czasem w kilku strefach czasowych. Chodzi tu o kraje, które zajmują największą powierzchnię; to np. Stany Zjednoczone, Rosja, Kanada, Brazylia, Australia. Zdarzają się jednak powierzchniowo duże państwa, w których urzędowo obowiązuje jednakowy czas, mimo zajmowania kilku stref czasowych. Flagowym przykładem takiego ujednolicenia są Chiny, w których funkcjonuje jedna strefa czasowa, chociaż różnica czasu słonecznego w tym kraju między wschodnimi a zachodnimi prowincjami wynosi więcej niż 3 godziny.
Zasady podziału Ziemi na strefy czasowe
Czas strefowy to średni czas słoneczny, który funkcjonuje na środkowym południku danej strefy, a różnica między nim a czasem uniwersalnym stanowi zazwyczaj całkowitą liczbę godzin. Istnieją też urzędowo wyznaczone strefy czasowe, w których różnica czasu wynosi niecałkowitą liczbę godzin względem czasu uniwersalnego. Są to strefy, w których różnica czasu wynosi 30 minut lub 3 kwadranse względem strefy sąsiedniej, np. w Iranie, Nepalu czy w Kanadzie.
Czas uniwersalny to z kolei tzw. UTC (z ang. Universal Time Coordinated, tj. uniwersalny czas koordynowany), pewien wzorzec czasu uwzględniający nieregularność rotacji Ziemi i regulowany według czasu słonecznego. Symbolem czasu uniwersalnego jest zegar odmierzający dobę podczas 24 godzin.
Oznaczenia stref czasowych
Strefy czasowe oznaczane są za pomocą skrótu UTC, np. UTC 4, UTC 12 00 ze znakiem plus (+) lub minus (-), gdzie cyfry wskazują liczbę godzin, o którą czas różni się względem czasu UTC, natomiast znaki podpowiadają dodawanie godzin przy przesuwaniu się na wschód lub odejmowanie godzin podczas przemieszczania się w kierunku zachodu.
Przykładowo: Polska znajduje się w strefie czasowej UTC +1, co oznacza że od tzw. południka zerowego dzieli ją jedna strefa czasowa, a różnica czasu między naszym krajem a strefą południkową wynosi 1 godzinę (w czasie, gdy obowiązuje czas letni, są to 2 godziny).
GMT
Do oznaczania stref czasowych używa się także skrótu GMT (ang. Greenwich Mean Time), odnoszącego się do średniego czasu słonecznego na południku zerowym. Częściej używamy oznaczenia UTC, które uwzględnia zmiany związane z ruchem Ziemi. Wciąż jednak możemy się spotkać z zapisami oznaczeń poszczególnych stref czasowych w formie GMT -2:30, GMT +12.
Południk zerowy
Na całym świecie za tzw. linię zero służącą do wyznaczania czasu uniwersalnego uznaje się okolice obserwatorium astronomicznego w Greenwich w Londynie (Wielka Brytania). Linia, przez którą przebiega znajdujący się tam południk zerowy, biegnie dalej przez Francję, Hiszpanię, Algierię, Ghanę aż do Antarktydy.
Czas letni
Na faktycznie obowiązujący czas w obrębie różnych terytoriów wpływa też fakt, czy stosuje się tam tzw. czas letni. Jeśli tak, wówczas na terytorium konkretnego kraju, w jego granicach wytyczonych urzędowo, w okresie letnim (różnym na półkuli północnej i południowej) obowiązuje czas przesunięty najczęściej o godzinę względem standardowego w tej strefie czasu UTC.
Zmiana czasu
W krajach, w których obowiązuje czas letni, w konkretnym momencie roku dochodzi do przesunięcia czasu o godzinę w przód przy przejściu na czas letni, w którym ludzie mieszkający w danym miejscu funkcjonują przez około pół roku. Powrót następuje w drugiej połowie roku, kiedy to cofa się zegarki o godzinę wstecz, co symbolizuje wprowadzenie czasu zimowego. Czas letni ma powodować lepsze wykorzystanie przez człowieka światła słonecznego, jest on dostosowany do standardowych godzin funkcjonowania człowieka w ciągu dnia.
Data dokonania zmiany
Zmian czasu na czas letni i zimowy dokonuje się w ustalonym odgórnie, konkretnym dniu. Data dokonania zmiany jest różna w różnych miejscach. Na północ od równika zmianę czasu na czas letni przeprowadza się w marcu lub kwietniu, a powrót do czasu zimowego ma miejsce między wrześniem a listopadem. Na południe od równika czas letni wprowadza się we wrześniu lub październiku, a czas zimowy pomiędzy lutym a kwietniem.
Aby ułatwić ludziom przyzwyczajenie się do czasu letniego lub zimowego, zmianę na czas zimowy lub czas letni wykonuje się standardowo w nocy z soboty na niedzielę: przy zmianie na czas letni przesuwamy zegarki do przodu, z godziny 2 w nocy na 3 nad ranem, przy zmianie na czas zimowy cofamy zegarki z 3 nad ranem na 2 w nocy. Może być też tak, że czas letni wprowadza się tylko na pewnych obszarach kraju (tak jest w niektórych prowincjach Kanady).
Dyskusje wokół zmiany czasu
W Polsce i nie tylko co jakiś czas odżywa dyskusja na temat tego, czy warto wprowadzać rozróżnienie na czas letni i czas zimowy, czy lepiej sprawdziłaby się wprowadzona na terenie całego kraju strefa całoroczna. Wówczas przez cały rok obowiązywałby ten sam czas, a w ostatni weekend października i marca wiele osób nie odczuwałoby negatywnych skutków zmiany czasu, do jakich zalicza się zakłócenie rytmu dobowego, wzmożoną senność i uczucie zmęczenia. Są to objawy analogiczne do tych związanych ze zmianą strefy czasowej (bo faktycznie ją zmieniamy i to na pół roku), które mijają po kilku dniach od daty wprowadzenia czasu letniego czy zimowego.
Zmiana czasu wprowadza też zamęt w harmonogramie osób pracujących nocą, a także np. w funkcjonowaniu kolei. Również zmiany w zużyciu energii elektrycznej latem i zimą pozostają kwestią dyskusyjną. Dotychczas nie zdecydowano się jednak na rezygnację z wprowadzania zmiany czasu.
Jeden dzień na Ziemi
Różnice czasu między najdalszymi krańcami świata są na tyle duże, że czas obowiązujący w krajach położonych najdalej od południka zerowego różni się od tego uniwersalnego nie tyle o liczbę godzin, co o całą dobę.
Międzynarodowa linia zmiany daty
Jest to linia biegnąca wzdłuż granicy stref czasowych UTC +12 00, 14 00 i -12 00, mniej więcej wzdłuż południka 180 stopni. Miejsca położone na zachód od tej linii mają czas przesunięty o jeden dzień w stosunku do obszarów położonych na wschód od miejsca podziału. Oznacza to, że w strefie UTC +12 00 jest ta sama godzina co w strefie UTC -12 00, ale data różni się o jedną dobę.
Kiedy naprawdę zaczyna się Nowy Rok?
Najważniejszej zmiany daty w roku, czyli zmiany z 31 grudnia starego roku na 1 stycznia nowego roku również dokonuje się w czasie obowiązującym w konkretnej strefie czasowej, a więc w różnym czasie na całej planecie. Najwcześniej nowy rok rozpoczynają obywatele Kiribati. Jest to wyspa na Oceanie Spokojnym, w której północ wybija, gdy w Polsce na zegarze widnieje dopiero godzina 11 przed południem: na Kiribati zaczyna się wtedy kolejny dzień. Ciekawostką dotyczącą wyspy jest jej położenie na wszystkich czterech półkulach – to jedyne takie państwo na świecie.
Najpóźniej, bo 1 stycznia o 11 przed południem czasu polskiego, nowy rok witają mieszkańcy Hawajów. Jeszcze później nowy rok zaczyna się na niezamieszkałych wyspach Baker i Howland, należących do USA.
Zróżnicowanie stref czasowych na świecie
Korea Południowa i Korea Północna
W Korei Północnej w 2015 roku wprowadzono czas różny od obowiązującego w Korei Południowej i Japonii, choć fizycznie zajmują one tę samą strefę czasową, a więc dotychczas funkcjonował tam ten sam czas. Władze Korei Północnej, w której wciąż panuje reżim komunistyczny, postanowiły jednak wyróżnić ten kraj odmienną strefą czasową, a zatem różnica czasu między Koreą Północną a Koreą Południową i Japonią wynosi odtąd 30 minut. Tym samym kraj znalazł się w strefie UTC +08:30, nie jak dotąd w UTC +09 00.
Chiny
Jak już wspomnieliśmy, na terenie całego kraju obowiązuje ten sam czas. Jest to strefa czasowa UTC +08 00, niezależnie od tego, że faktyczne różnice czasu lokalnego na dwóch krańcach kraju wynosiłyby ponad 3 godziny.
Rosja
To obecnie kraj, w którym funkcjonuje najwięcej stref czasowych, bo aż 9 (do niedawna 11). Kierując się ze wschodu na zachód, możemy tu wyróżnić następujące strefy czasowe: UTC +12 (Pietropawłowsk Kamczacki), UTC +11 (Magadan i Sachalin), UTC +10 (Władywostok), UTC +9 (Jakuck), UTC +8 (Irkuck), UTC +7 (Nowosybirsk), UTC +4 i UTC +2. UTC +4 oznacza czas standardowy Samara, UTC +2 to czas wschodnioeuropejski standardowy.
Stany Zjednoczone
Ameryka Północna charakteryzuje się tym, że znaczną część jej powierzchni zajmują dwa ogromne kraje: USA i Kanada. W Stanach Zjednoczonych funkcjonuje sześć stref czasowych, od czasu UTC -5 w Chicago aż do UTC -10 w Hawajach, gdzie rzeczywista różnica czasu względem południka zerowego wynosi już jeden dzień.
Kanada
W Kanadzie również wyróżniono sześć stref czasowych: od strefy czasowej UTC -2:30 w Nowej Fundlandii aż po strefę czasową UTC -7 w Vancouver. Możemy tu zatem dostrzec niestandardową strefę czasową, w której różnica czasu wynosi 2 godziny i 30 minut względem południka zerowego.
Niestandardowe strefy czasowe
Nie wszystkie strefy czasowe obejmują różnicę czasu o 60 minut względem strefy sąsiedniej. Jak już wspomnieliśmy, istnieją strefy, w których różnica wynosi 30 minut, a nawet trzy kwadranse. Możemy tu wyróżnić następujące rodzaje:
- strefa z różnicą czasu wynoszącą x godzin i 30 minut, np. wschód: Norfolk (UTC +11:30, strefa całoroczna), Lord Howe w Australii (UTC +10:30, czas letni UTC +11), Afganistan (UTC +4:30, strefa całoroczna); zachód: Polinezja Francuska, Markizy (UTC -9:30, strefa całoroczna);
- strefa z różnicą czasu wynoszącą x godzin i 45 minut, np. Wyspy Chatham w Nowej Zelandii (UTC +12:45, czas letni UTC +13:45), Nepal (UTC +5:45, strefa całoroczna).
Urzędowe regulacje czasu lokalnego
Rozmieszczenie stref czasowych zgodnie z południkami ma jedynie charakter orientacyjny. W praktyce strefy czasowe są kontrolowane urzędowo, a w historii zdarzały się przypadki wyjątkowego zarządzania czasem, np. gdy w Holandii przed II wojną światową obowiązywała strefa czasowa UTC +0:20.
Względy polityczne nadal decydują o wyborze konkretnej strefy czasowej w danym kraju. We Francji i Hiszpanii funkcjonuje strefa UTC +1, wspólna dla większości krajów Europy, mimo że kraje te pod względem geograficznym znajdują się w strefie UTC 0. W krajach tych zmieniono czas na wspólny z Niemcami podczas II wojny światowej, gdy Niemcy zdobywały kolejne terytoria i wprowadzały na nich własne regulacje prawne.
Zróżnicowanie stref czasowych na świecie to bardzo ciekawy temat nie tylko dla pasjonatów geografii, ale też dla mieszkańców poszczególnych terytoriów, na których wprowadzane są reformy związane z czasem lokalnym. Od wielu lat trwa debata na temat zasadności wprowadzania rozróżnienia na czas letni i czas zimowy, m.in. w Polsce. Jednak moment wprowadzenia w naszym kraju strefy całorocznej jest systematycznie przesuwany w czasie.
Na niektórych wyspach Oceanu Spokojnego wprowadzono ujednolicenie daty między państwami położonymi na półkuli wschodniej i zachodniej. Np. na wyspie Tonga na półkuli zachodniej przyjęto strefę czasową UTC +14 (przy czym standardowa strefa czasowa na tych obszarach to UTC -10), analogiczną do strefy obowiązującej w Australii czy Nowej Zelandii na półkuli wschodniej. Dzięki temu w państwach powiązanych politycznie czy ekonomicznie jest nie tylko ten sam czas, ale też ta sama data. To przydatne rozwiązanie np. w kontaktach handlowych, ale równocześnie powoduje ono, że różnica czasu między innymi państwami fizycznie znajdującymi się w strefie UTC -10 wynosi 26 godzin, a więc ponad dobę.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o językach obcych obowiązujących w poszczególnych strefach czasowych, skontaktuj się z Biurem Tłumaczeń i Szkołą Językową Skrivanek Sp. z o.o.
