Trudne słówko: precedensowy kontra bezprecedensowy
Zacznijmy od wyjaśnienia rzeczownika wspólnego dla obu określeń z dzisiejszej pary. Czym jest precedens? Słowo to wywodzi się z łaciny, gdzie praecedere oznacza „iść na przedzie”, „poprzedzać”. Mianem precedensu określamy więc przypadek, który poprzedzał inną, podobną sytuację. Z precedensem spotkamy się oczywiście przede wszystkim w dziedzinie prawa. Tu przez precedens rozumieć będziemy wyrok sądu wpływający na sposób orzekania w kolejnych, zbliżonych sprawach.
Warto przy tym dodać, że tzw. precedensy mają szczególne znaczenie w anglosaskich systemach prawa, gdzie sądy są zobowiązane do podejmowania swoich decyzji zgodnie z wcześniejszym orzecznictwem (stąd określenie prawo precedensowe).
Skoro więc precedens oznacza pierwsze wystąpienie jakiejś sytuacji, to czy określenia precedensowy i bezprecedensowy to antonimy? Okazuje się, że wręcz przeciwnie: między przymiotnikami istnieje jedynie subtelna różnica znaczeniowa.
Przez działanie precedensowe rozumiemy działanie po raz pierwszy, podkreślając jednak, że w późniejszym czasie będzie ono stanowić wzorzec i punkt odniesienia, uzasadnienie dla załatwiania podobnych spraw w analogiczny sposób.
Z drugiej strony przez działanie bezprecedensowe rozumieć będziemy takie, dla którego wzór nie istniał. Tu mamy jednak na myśli nie tyle fakt, że dane działanie będzie stanowić precedens (wzór postępowania) na przyszłość, ile to, że zdarzenie wystąpiło po raz pierwszy. Odmienne rozumienie słów łatwiej zaobserwować na konkretnych przykładach korpusowych. „Rozprawa ma charakter precedensowy; tworzymy historię polskiego prawa konstytucyjnego – mówił przewodniczący składu sędziowskiego”. „Był to wyrok precedensowy. Powołując się na niego, w pół roku potem sąd w Bydgoszczy skazał innego złodzieja na 4 lata więzienia”.
I z drugiej strony: „Efektem tego incydentu był bezprecedensowy w historii tej telewizji trwający pół roku bojkot audycji ze strony polityków ówczesnych partii koalicyjnych”. „Festiwal rockowy w Roskilde, został zorganizowany po raz pierwszy w 1971 roku, w odpowiedzi na bezprecedensowy sukces amerykańskiego festiwalu Woodstock”.
