Chociaż obecnie w Europie status lingua franca, czyli języka, którym powszechnie posługują się ludzie niezależnie od miejsca swojego pochodzenia, należy do języka angielskiego, nie zawsze tak było.
Zawsze jednak ludzie poszukiwali sposobów na ułatwienie sobie komunikacji. Jednym z nich było tworzenie języków sztucznych, z nadzieją, że staną się one popularne i będą pomocne w codziennej komunikacji. Jednym z nich był właśnie occidental, nazywany później interlingue (nie mylić z interlingua!).
SPIS TREŚCI
Historia occidental
Twórcą nowego języka sztucznego był bałtycko-niemiecki oficer marynarki Edgar de Wahl, który w 1922 roku opublikował swoje dokonania na łamach „Kosmoglott” (później „Cosmoglotta”), magazynu poświęconego occidental. Pierwotnie planował on poczekać nieco dłużej z zaprezentowaniem światu swojego dzieła, ponieważ chciał je bardziej dopracować. Zmienił jednak zdanie, gdy dotarła do niego informacja, że Liga Narodów wkrótce ma poruszyć temat wyboru międzynarodowego języka na swoim posiedzeniu. Nie miał wątpliwości co do potrzeby jego wprowadzenia i zależało mu, aby occidental mógł zostać wzięty pod uwagę.
Occidental to owoc wielu lat eksperymentów lingwistycznych oraz konsultacji z innymi uczonymi, m.in. włoskim matematykiem Giuseppe Peano (twórcą latino sine flexione) czy Waldemarem Rosenbergerem (autorem idiom neutral). Pomysł na jego utworzenie pojawił się w głowie autora już w 1894 roku, po nieudanej próbie zreformowania esperanto, kiedy to odwrócił się od tego języka.
Choć na początku occidental nie posiadał jasno określonych reguł gramatycznych ani podręczników, szybko zdobywał swoich zwolenników. Już w 1924 roku de Wahl mówił, że używa go w korespondencji z kilkudziesięcioma osobami. Rok później pojawił się pierwszy słownik Radicarium Directiv, w którym umieszczono wpisy w ośmiu językach europejskich.
Occidental a II wojna światowa
Podczas II wojny światowej użytkownicy occidental zajęli się jego standaryzacją. Aby umożliwić naturalną ewolucję języka, de Wahl dopuszczał kilka form danego wyrazu; brakowało również jasnych zasad ortograficznych. Dlatego też pojawiła się potrzeba ujednolicenia języka. W tym czasie podjęto również zdwojone wysiłki do opracowania odpowiednich materiałów do jego nauki. Działania te miały miejsce przede wszystkim w nieogarniętej wojenną zawieruchą Szwajcarii.
Occidental w czasach zimnej wojny
Wybuch zimnej wojny wpłynął na niekorzyść occidental, ponieważ jego nazwa kojarzyła się z ruchem antyrosyjskim. Dlatego też w 1948 roku czechosłowaccy użytkownicy języka zaczęli domagać się zmiany nazwy tego języka. Rok później odbyło się oficjalne głosowanie, w wyniku którego przyjęto nowe miano – interlingue (occidental).
Occidental w latach 80., 90. i XXI wieku
Z czasem occidental zaczął tracić swoich zwolenników. Największe spadki odnotowano w latach 80. i 90. W 1994 roku powstał film dokumentarny wyreżyserowany przez Steve’a Hawleya na temat sztucznych języków, w którym wystąpił Donald Gasper, przedstawiony jako ostatni użytkownik interlingue.
Złą sytuację zmieniło nieco spopularyzowanie Internetu. W 1999 roku pojawiła się wersja occidental forum Yahoo!, a w 2004 – Wikipedii. Magazyn „Cosmoglotta”, już w całości poświęcony temu językowi, wrócił na rynek wydawniczy. Pojawiły się również tłumaczenia książek, np. Małego Księcia (Li Litt Prince). W ostatnich latach użytkownicy interlingue znów zaczęli się spotykać. W 2013, 2014 i 2015 odbyły się konferencje w niemieckich miastach Ulm i Monachium, na które przybyło kilka osób.
Pomysł na occidental
De Wahl chciał, aby occidental był jak najłatwiejszy do nauki dla osób posługujących się zachodnimi językami. Wierzył on, że żaden język naturalny nie jest idealny, a język pomocniczy, aby był przydatny, powinien charakteryzować się kilkoma zasadami: opierać się na międzynarodowych systemach, mieć określone zasady formowania wyrazów i posiadać łatwą gramatykę. Był również przekonany, że słowa właściwe danym kulturom (np. sake, kimono) należy zostawić w ich oryginalnej formie.
Większość słownictwa occidental opiera się na językach romańskich; można również doszukać się wyraźnych wpływów germańskich. Przy pracach nad interlingue de Wahl inspirował się m.in. ladyńskim, katalońskim oraz oksytańskim. Jako największe zagrożenie uważał postrzeganie swojego dzieła jako mieszanki angielskiego z francuskim, co wielokrotnie podkreślał w swoich tekstach.
Mimo podobieństwa do języków romańskich de Wahl był przeciwny postrzeganiu occidental jako takiego. Dla niego był on przede wszystkim międzynarodowy. Podczas jego tworzenia starał się czerpać z dorobku kulturowego różnych nacji. Dlatego też słownictwo dotyczące np. nauki i filozofii oparte jest na grece (teorema, teosofie, astronomie), polityki i prawa – na łacinie (social, republica, comission), a nawigacji – na angielskim, duńskim i szwedzkim (fregatte, mast, brigg).
Interlingue a interlingua
Od lat 50. XX wieku istnieją dwa języki pomocnicze o bardzo podobnych nazwach. W 1949 roku occidental zmienił nazwę na intelingue, a w 1951 Międzynarodowe Stowarzyszenie Języka Pomocniczego (ang. International Auxiliary Language Association) powołało do życia język interlingua. Jakie są różnice i podobieństwa między nimi?
Interlingue i interlingua posiadają około 90% podobnego słownictwa (z niekiedy odmiennym zapisem ortograficznym lub końcową samogłoską). Główne różnice dotyczą gramatyki. Dla de Wahla najważniejsze było maksymalne jej uproszczenie, dlatego też jego język cechuje się dużą regularnością, podczas gdy w interlingua (tak jak w łacinie) temat wyrazu często ulega zmianom (np. scriber/ script). Ponadto wiele wyrazów w interlingua zapisywanych jest z dwuznakami zaczerpniętymi z greki i łaciny (tyranno czy emphatic); w interlingue znajdziemy je w formie uproszczonej (tirano, emfatic).
Obecnie interlingua cieszy się dostrzegalnie większą popularnością niż, nieco starszy, occidental. Szacuje się, że na początku stulecia w tym języku mówiło około 1500 osób. Jest on również nauczany na uczelniach w wielu krajach, niekiedy jako pomoc w nauce języków naturalnych.
Jak wygląda occidental?
Poniżej prezentujemy tekst zapisany w occidental, który prawie na pewno znasz. Potrafisz odgadnąć, co to jest?
Patre nor, qui es in li cieles,
mey tui nómine esser sanctificat,
mey tui regnia venir,
mey tui vole esser fat,
qualmen in li cieles talmen anc sur li terre.
Da nos hodie nor pan omnidial,
e pardona nor débites,
qualmen anc noi pardona nor debitores.
E ne inducte nos in tentation,
ma libera nos de lu mal.
Amen.
Tak, to modlitwa Ojcze nasz! Jeśli znasz chociażby podstawy któregokolwiek z języków romańskich, odgadnięcie tytułu z pewnością nie przysporzyło Ci większych problemów.
Minirozmówki
Poniżej prezentujemy kilka zwrotów w occidental, które mogą okazać się przydatne, jeśli spotkasz użytkownika tego języka (lub będziesz na wakacjach w Hiszpanii, a nie znasz hiszpańskiego).
- Yo mersia Vos. – Dziękuję ci.
- Yo senti calore/ yo cale. – Gorąco mi.
- Yo senti frigore/ yo frige. – Zimno mi.
- Yo senti fame / sete. – Jestem głodny/ spragniony.
- Bon die. – Dzień dobry.
- Bon nocte. – Dobry wieczór.
- Adío. – Do widzenia.
- Til revide. – Do zobaczenia
- Esque vu parla occidental? – Mówisz w occidental?
- Esque vu parla francés, angles, italian, german? – Mówisz po francusku, angielsku, włosku, niemiecku?
- Esque vu vole repetir it? – Możesz to powtórzyć?
- Esque Vu comprende me? – Czy mnie rozumiesz?
- Ho yes, yo comprende perfectmen. – Tak, rozumiem doskonale.
- Yo ne save, esque yo comprende Vos corect. – Nie jestem pewien, czy rozumiem cię dobrze.
- Yo ama Vos. – Kocham cię.
- Qualmen Vu fa it? – Jak to zrobić?
- To es ver. – Tak jest dobrze.
- Qui? – Kto?
- Quem? – Czyje?
- Quel? – Które?
- Qual? – Jak?
- Quo? – Co?
- Quant? – Ile?
Esque vu vole aprender interlingue?
Spodobał Ci się pomysł międzynarodowego języka pomocniczego opartego na językach europejskich? Chciałbyś nauczyć się interlingue? W Internecie dostępnych jest kilka kursów językowych oraz podręcznik Salute, Jonathan!, który będzie idealny na początek.
A jeśli po prostu podoba Ci się jego brzmienie, zachęcamy do nauki hiszpańskiego, włoskiego lub francuskiego w naszej szkole językowej. Liczba ich użytkowników jest znacznie większa niż w przypadku occidental, dlatego też przydadzą Ci się one nie tylko na wakacjach, ale również w życiu prywatnym lub zawodowym.
