Pojawienie się najnowszej wersji Diuny na wielkich ekranach spowodowało gwałtowny wzrost zainteresowania twórczością Franka Herberta. Ród Atrydów, surowa planeta Arakis i zamieszkujący ją lud pustyni, Fremeni (the Fremen), zdobyli serca ludzi na całym świecie.
Fremeni, którzy pokochali nieprzyjazną Diunę i przystosowali się do życia na niej, pobudzają wyobraźnię. Ich kultura i styl życia, tak odmienne od naszego, fascynuje. Herbert obdarował ich również własnym językiem. Niestety nie jest on zbytnio rozbudowany, ale dodaje mieszkańcom odległej planety kolorytu.
SPIS TREŚCI
O fremen
Fremen wywodzi się od ziemskiego arabskiego i fikcyjnego chakobsa. Pierwotnie posługiwali się nim Zensunnici, przodkowie Fremenów. Za panowania Muad’dib’a stał się on językiem imperium; używano go do edukacji i w rozważaniach filozoficznych.
Jako że język od zawsze służył m.in. do ostrzegania o niebezpieczeństwach (a na Arrakis jest ich aż za wiele) oraz opisywania tego, co dzieje się dookoła, wykształcił on wiele określeń dotyczących piasku i zjawisk atmosferycznych.
Fonologia i morfologia fremen przypomina tę znaną nam z języka arabskiego. Obecne są w nim głoski takie jak: „kh”, „gh”, „dh” czy „sh”. Rdzeń wielu słów składa się z trzech spółgłosek i samogłosek, które stosowane wymiennie tworzą nowe, ale spokrewnione wyrazy. Liczba mnoga tworzona jest przez dodanie końcówek: „-at”, „-an” lub „-u” (zależnie od dialektu).
Fremen jest językiem izolującym typu SVO (podmiot, orzeczenie, dopełnienie); kolejność wyrazów w zdaniu wpływa na jego znaczenie. Zapisuje się go od prawej do lewej strony przy użyciu alfabetu pochodzącego od arabskiego.
Dialekty fremen
Fremen posiada dwa główne dialekty: wschodni i zachodni. Pierwszym z nich posługują się Fremeni zamieszkujący terytoria rozciągające się od stolicy Arrakin do Nibymuru Zachodniego. Drugi słyszany jest w siczach znajdujących się na terenach od 55° długości geograficznej wschodniej po Nibymur Południowy. Charakteryzuje się on obecnością słownictwa zapożyczonego od przemytników z Ergu Mniejszego.
Minisłownik fremen
Prowadzenie konwersacji w fremen nie jest możliwe, ponieważ język ten nie został wystarczająco rozbudowany. Brak też dokładnie określonej gramatyki i słownictwa, które mogłoby zostać wykorzystane w codziennej konwersacji (chyba że chcemy rozmawiać o niebezpieczeństwach na pustyni).
Przysłowia
W Diunie pojawia się wiele przysłów w języku fremen. Są one niezwykle ciekawe ze względu na odmienność kulturową. Niekiedy nie jest łatwo domyślić się ich znaczenia nawet po przetłumaczeniu (zwłaszcza gdy brakuje kontekstu).
- In kan madat al-hawatim baqat al-asabi. – Gdy pierścienie zniknęły, palce pozostały.
- Al-lubb ay ma yawi ma yadi. – Wilki nie są groźne w swojej norze.
- Ash-hal takul sayim tusbih. – Nieważne, jak wiele zjesz, obudzisz się głodny.
- Kuntu saghidan fi shababi. – odpowiednik naszego „lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu”
- Man yuta-shu wa-yaba-h yatlub wa-lis yuta-h. – Kto otrzyma i odmówi, będzie szukał i nie dostanie.
- Umma tamut wa-umma tanbut. – Jeden naród umiera, inny się rodzi.
- Ida lam laktafil anta fil. – Jeśli nie możesz się nasycić, jesteś słoniem. Powiedzenie to mogą usłyszeć zwłaszcza dzieci o dużym apetycie.
- And al-diq la ashu. – W trudnych czasach nie ma braci.
Fremeńskie wyrażenia
Życie Fremenów nie należy do najłatwiejszych. Muszą się oni mierzyć z burzami piaskowymi, czerwiami i nieprzyjaznymi rodami. Dlatego też w ich języku obecnych jest wiele fraz, które nam być może nawet nie przyszłyby do głowy.
- Arch, derch, geyrat – wołanie, gdy zbliża się czerw pustyni
- Soo-soo-sook! – okrzyk sprzedawcy wody
- Sallamaka al-lahu wa-nasaraka. – Niech Bóg cię obroni i da zwycięstwo.
- Halal hu/haram hu. – To jest zgodne z prawem / zabronione przez prawo.
- Iday alakrab – dłonie skorpiona
- Bi-la Kaifa. – wyraz oznaczający koniec, „amen”
- Ekkeri-akairi, fillissin-follas. Kivi a-kavi, nakalas! Nakalas! Ukair-an… jan, jan, jan… – formuła wypowiadana podczas ofiarowania wody
- Kwisatz Haderach – skrócenie drogi; tym mianem Fremeni określali Paula Atrydę, wierząc, że jest prorokiem-mesjaszem widzącym przeszłość, teraźniejszość i przyszłość
- Achlan [wa-sachlan] fi sitshina! – Witaj w naszej siczy.
Słówka
Poniższym słowom daleko do podstawowych wyrazów używanych przez nas w codziennych konwersacjach. Pojawiają się one jednak w Diunie i są istotne dla tamtego świata.
- abra – łza
- adab – pamięć
- akrab – skorpion
- alam – smutek
- alazor – stary piasek w kolorach od żółtego do czerwono-brązowego
- almirez – nowy piasek w kolorze szarym
- araq – pot
- baklawa – rodzaj słodkiego przysmaku
- baz – jastrząb
- bled – płaska, otwarta pustynia
- chaumas – rodzaj trucizny (w jedzeniu)
- chaumurky, musky, murky – rodzaj trucizny (w piciu)
- el-sayal – opad śniegu lub pyłu
- entary – rodzaj żeńskiego ubrania
- fight – prawo
- garrufo – stabilny piasek, po którym można chodzić
- guidichar – święta prawda
- hajj – pielgrzymka
- hiereg – obóz na pustyni
- ichwan – braterstwo
- idray – ręce
- idras – niebezpieczny piasek
- ikhut-eigh – sprzedawca wody
- ilm – teologia
- istislah – prawo wojenne
- jihad – święta wojna
- kala – pustynia
- kaveh – kawa
- kaymun – delikatny piasek przypominający pył
- kindjal – rodzaj zaokrąglonego ostrza
- kuhar – dobry
- maula – niewolnik
- muad’dib – pustynna mysz
- mudir – gubernator
- mushtamal – ogród
- nahya – kobra
- nefij – wygnanie
- ramadhan – dziewiąty miesiąc księżycowy
- shari-a – rytuał
- sihaya – pustynna wiosna
- suhl – pokój
- tshka – rodzaj dziecięcego ubrania
- umma – prorok
- usul – korzeń
Niedoceniony język Fremenów
Fremeni byli niedoceniani przez kolejne rody, które przybywały, aby przejąć kontrolę nad wydobyciem cennego melanżu na Arrakis. Być może, gdyby ich przedstawiciele zadali sobie trochę trudu i nauczyli ich języka oraz poznali ich kulturę, historia Diuny potoczyłaby się zupełnie inaczej.
Nie bądź jak Harkonnenowie, ucz się języków! W naszej ofercie znajdziesz zarówno kursy popularnych języków jak niemiecki, angielski czy francuski, jak i tych rzadziej nauczanych: szwedzki, duński czy japoński. Na zajęciach poznasz nie tylko ich gramatykę czy słownictwo, ale również kulturę krajów, w których są one używane. Dzięki temu żadna sytuacja wymagająca udowodnienia znajomości języka – czy to w życiu codziennym, czy w ramach testu bądź audytu językowego – nie będzie Ci straszna.
