Rok 1984 (Nineteen Eighty Four) to powieść Orwella, lektura obowiązkowa, o której słyszał każdy Europejczyk, nawet jeśli jeszcze nie miał okazji jej przeczytać. Dzieło bywa wielokrotnie przywoływane w dyskusjach na temat władzy totalitarnej i nierówności społecznych.
Brytyjski pisarz odegrał ogromną rolę w kształtowaniu się myśli obywateli powojennej Europy. Wskazał ogromne zagrożenia wynikające z kontrolowania życia obywateli przez władzę. „The Guardian” okrzyknął jego dzieło mianem najtrafniejszej pozycji literackiej odzwierciedlającej wydarzenia XX wieku. Poznaj Rok 1984 w tłumaczeniach.
O czym jest Rok 1984?
Rok 1984 George’a Orwella to dystopijna powieść, która przenosi czytelnika do Oceanii, totalitarnego państwa, w którym władza kontroluje każdy aspekt życia obywateli. Jej system opiera się na podziale społeczeństwa na klasy: elitarną Partię Wewnętrzną, Partię Zewnętrzną oraz proli, czyli zwykłych obywateli pozbawionych władzy i prawa do samodzielnego myślenia.
Głównym bohaterem powieści jest członek partii, mężczyzna w średnim wieku, Winston Smith. Ten pracownik Ministerstwa Prawdy odpowiada za modyfikowanie i fałszowanie informacji, aby pasowały do oficjalnej narracji Partii. Przez część swojej kariery robi to bez zastanowienia, a później, na skutek splotu okoliczności, zaczyna kwestionować rzeczywistość i doktrynę Partii. Wkracza na niebezpieczną ścieżkę, ulega myślozbrodni, a potem prowadzi podwójne życie w sekrecie.
Akcja powieści nabiera tempa, gdy mężczyzna wdaje się w nielegalny romans z Julią. Miłość, lojalność i przyjaźń są zabronione w Oceanii. Wkrótce ich uczucie przeradza się w chęć buntu przeciwko Partii, a nawet próbę konfrontacji z wszechobecną inwigilacją. Jednak to tylko początek kłopotów.
Dlaczego Rok 1984?
Tytuł oryginału wciąż wzbudza poruszenie wśród czytelników. Dlaczego George Orwell zdecydował się właśnie w ten sposób nazwać swoje dzieło? Przed wydaniem książki autor zastanawiał się również nad tytułem The Last Man in Europe (Ostatni człowiek w Europie). W podjęciu ostatecznej decyzji pomógł mu jego wydawca, Fred Warburg.
Istnieje kilka hipotez dotyczących pochodzenia tytułu. Najbardziej popularna tłumaczy, że Rok 1984 to anagram do roku wydania książki – 1948; sam autor nie potwierdził jednak tego przypuszczenia. Inna wspomina, że właśnie wtedy przypadała 100. rocznica powstania Towarzystwa Fabiańskiego, którego głównym celem było przekształcenie ustroju kapitalistycznego w socjalistyczny. W 1984 roku toczyła się również akcja powieści Napoleon z Notting Hill, ulubionego autora Orwella – Gilberta Keitha Chestertona.
Nowomowa
Nowomowa to sztuczny język stworzony przez Orwella. Władza Oceanii narzuciła go całej ludności państwa. To jedno z licznych narzędzi represji władzy totalitarnej. Pomaga sprawować kontrolę nad ludźmi i manipulować nimi.
Język jest upraszczany przez eliminację „niepotrzebnych” słów i zastępowanie ich sztucznymi odpowiednikami. Takie działanie uniemożliwia ludziom myślenie w sposób niezgodny z panującą ideologią. Po prostu brakuje im na to słów.
Kontrola języka oznacza kontrolę myśli. Gdy ludzie nie mają słów na wyrażenie emocji, stają się one trudniejsze do odczuwania. Światopogląd mieszkańców Oceanii jest ograniczony przez ich język. Nowomowa to potężna broń w rękach reżimu.
Nowomowa używa wielu neologizmów. Nowe słowa nie mają podwójnych znaczeń; są bardzo konkretne. Język dąży do jednoznacznego wartościowania pojęć, prowadząc do ich polaryzacji. Jest utylitarny i łatwo dopasowuje się do aktualnych potrzeb władzy.
Pojęcie nowomowy przekroczyło ramy literackie i jest często używane do opisywania manipulacji w państwach totalitarnych.
Nowomowa w języku angielskim
Do języka angielskiego na stałe przeszło wiele słów używanych przez członków Partii. Niektóre z nich, takie jak Wielki Brat, funkcjonują również w języku polskim.
- Big Brother (Wielki Brat) – Plakaty z napisem Wielki Brat patrzy stały się kultowe. Nawiązują do niewidocznego autorytetu, który cały czas kontroluje społeczeństwo. Nie sposób się od niego uwolnić. Big Brother stał się tytułem popularnego reality show. W programie bohaterzy zamknięci są w odizolowanym domu, a wszystkie ich czynności śledzone są przez kamery.
- Oldspeak (staromowa) – Język używany w Oceanii przed narzuceniem nowomowy. Staromowa reprezentuje dawny, „niebezpieczny” sposób myślenia, który umożliwiał ludziom wyrażanie buntu i niezgody. Opisywała świat takim, jaki jest, bez narzucania poglądów ani wartości. Partia dąży do wyeliminowania jakichkolwiek przejawów staromowy.
- Doublethink (dwójmyślenie) – Zdolność do jednoczesnego akceptowania dwóch sprzecznych ze sobą przekonań. To mechanizm psychologiczny umożliwiający mieszkańcom Oceanii akceptację doktryn Partii, nawet jeśli są one niezgodne z rzeczywistością. Pozwala jednostkom zaakceptować oficjalną wersję rzeczywistości propagowaną przez Partię, niezależnie od ich własnych doświadczeń.
- Thoughtcrime (myślozbrodnia) – To myślenie wbrew doktrynom i założeniom Partii. Jest jednym z najcięższych przestępstw w Oceanii. Myślozbrodnia nie musi się objawiać w żadnym zewnętrznym działaniu ani wypowiedzi. Za wykrywanie przestępców, którzy jej ulegają, odpowiada Policja Myśli. Osoby uznane za winne poddawane są aresztowaniu i torturom. Wszelkie ślady ich istnienia usuwa się z zapisów historycznych i pamięci społeczeństwa.
- Unperson (nieoosoba) – To osoba, która została poddana ewaporacji przez Partię. Chodzi tutaj o proces fizyczny oraz o usunięcie jej z oficjalnych zapisów. Po ewaporacji nieosoba przestaje oficjalnie istnieć, tak jakby nigdy się nie urodziła.
- Ministry of Love (Ministerstwo Miłości) – Najstraszniejsze ze wszystkich ministerstw powołanych przez partię. Jest odpowiedzialne za egzekwowanie lojalności. Wykorzystuje wszystkie dostępne środki – zastraszanie, tortury i egzekucje.
- Ministry of Plenty (Ministerstwo Obfitości) – W teorii jest odpowiedzialne za gospodarkę Oceanii, a w szczególności za produkcję i dystrybucję towarów. W rzeczywistości uprawia manipulację dostępnością zasobów, aby utrzymać ciągły stan niedoboru wśród obywateli. Często ogłasza zwiększenie produkcji pewnych towarów, podczas gdy w rzeczywistości ich ilość następuje gwałtownemu zmniejszeniu.
- Ministry of Truth (Ministerstwo Prawdy) – Jego głównym zadaniem jest manipulacja, cenzura i fałszowanie informacji. W Ministerstwie Prawdy przekształca się historie, usuwa się niepożądane informacje i dostosowuje fakty tak, aby były zgodne z obowiązującą linią Partii.
- Ministry of Peace (Ministerstwo Pokoju) – Ta instytucja zajmuje się kwestiami militarnej strategii, produkcją broni oraz mobilizacją społeczeństwa do wojny. W czasie trwania powieści Oceania jest w stanie ciągłego konfliktu z jednym z dwóch pozostałych superpaństw: Eurasją lub Ostazją, choć cele i przeciwnicy wojny zmieniają się w zależności od politycznych potrzeb Partii.
Rok 1984 w tłumaczeniach na języki obce
Rok 1984 ukazał się po drugiej wojnie światowej, w 1949 roku. Do 1989 roku książka została przetłumaczona na 65 języków. Było to jedno z najczęściej przekładanych angielskich dzieł literackich – obowiązkowa lektura tamtego okresu. Ze względu na różnice ideologiczne nie we wszystkich krajach czytelnicy mogli oddawać się lekturze.
W okresie zimnej wojny powieść George’a Orwella stała się symbolem oporu przeciwko totalitaryzmowi. Z tego powodu władza zakazała ją w Związku Radzieckim. Sytuacja zmieniła się dopiero w 1988 roku; wtedy po raz pierwszy opublikowano ją w języku rosyjskim w tłumaczeniu Vyacheslava Nedoshivina. Nie oznacza to oczywiście, że obywatele nie mieli wcześniej styczności z lekturą – jej egzemplarze były potajemnie przemycane na terytorium ZSRR z krajów zachodnich.
W innym totalitarnym kraju, Chinach, pierwsze tłumaczenie ukazało się w 1979 roku, ale początkowo było dostępne tylko dla wybranej grupy osób. Otwarta sprzedaż rozpoczęła się dopiero w 1988 roku. Obecnie Rok 1984 nie jest już uznawany za zagrożenie dla panującej władzy, głównie z powodu przekonania, że zagraniczna powieść nie ma bezpośredniego odniesienia do Chin.
Rok 1984 – tłumaczenie na język polski
Pierwsza polska wersja Roku 1984 w przekładzie Juliusza Mieroszewskiego ukazała się w 1953 roku poza terytorium kraju, w Instytucie Literackim w Paryżu.
W PRL powieść George’a Orwella była zakazana. Czytelnicy omijali oficjalne ścieżki dystrybucji, aby zdobyć swoje egzemplarze. Korzystali między innymi z przedruków wydania paryskiego. Dopiero w 1988 roku Rok 1984 został po raz pierwszy oficjalnie opublikowany przez Państwowy Instytut Wydawniczy.
W kolejnych latach powieść była tłumaczona przez różnych autorów, w tym Tomasza Mirkowicza, Barłomieja Zborskiego, Dorotę Konowrocką-Sawę i Roberta Sudóła. W 2021 roku ukazała się również graficzna adaptacja dzieła z ilustracjami brazylijskiego grafika Fido Nesti w przekładzie Małgorzaty Kaczorowskiej.
Tłumaczenie literatury na języki obce
Tłumaczenia literackie znacznie wykraczają poza przekład słów. Wymagają umiejętności oddania głębi oryginalnego tekstu wraz z wyjątkowym brzmieniem jej języka. Skorzystanie z usług naszego biura to gwarancja zachowania unikalnego charakteru Twojego tekstu. Nie błądź po omacku. Powierz swoje dzieło specjalistom. Oferujemy tłumaczenia polsko-angielskie, polsko-węgierskie i wiele innych.
Zdjęcia umieszczone w tekście zostały wygenerowane przy pomocy AI.
