Co Ci przychodzi do głowy, gdy myślisz o Zimbabwe? Nam kraj ten kojarzy się przede wszystkim z malowniczymi wodospadami Wiktorii, bezkresnymi sawannami i zwierzętami należącymi do wielkiej piątki Afryki.
Zimbabwe to istny kocioł kulturowy. Licząca 16 milionów osób populacja kraju składa się z wielu grup etnicznych. Największe z nich to plemiona Bantu: szona i ndebele, ale znaczna część ludności przynależy do innych, mniejszych klanów, m.in. czewa, tonga czy venda (za: study.com).
SPIS TREŚCI
Zimbabwe – co to za kraj?
Zimbabwe to państwo położone w południowej Afryce, sąsiadujące z Botswaną, Mozambikiem, Republiką Południowej Afryki i Zambią. Jego stolicą jest Harare. Waluta kraju to dolar amerykański, a od 2019 roku również reaktywowany po kilku latach dolar Zimbabwe.
Zimbabwe dzieli się na 8 prowincji i 2 miasta wydzielone (Harare i Bulawayo); niższym szczeblem administracji lokalnej są dystrykty. Ustrój polityczny państwa to republika. Obecnie prezydentem kraju jest Emmerson Mnangagwa, który objął to stanowisko w 2017 roku po odejściu wieloletniego przywódcy Roberta Mugabe.
Ponieważ Zimbabwe to dawna kolonia brytyjska (znana pod nazwą Rodezja), w całym kraju obowiązuje ruch lewostronny. W 2003 roku państwo wystąpiło ze Wspólnoty Narodów i wkroczyło na własną ścieżkę rozwoju. Zgodnie z danymi zebranymi podczas spisu ludności z 2012 roku aż 99,6% mieszkańców ma afrykańskie korzenie; biali stanowią pozostałe 0,4%. Dominującą religią jest chrześcijaństwo.
Przewidywana długość życia w Zimbabwe w 2022 roku wynosiła prawie 62 lata i była znacznie wyższa od tej prognozowanej w 2003 roku (niecałe 44 lata; za: macrotrends.net). Wpływ na zmianę sytuacji miało przede wszystkim polepszenie opieki medycznej. Władze kraju są często oskarżane o łamanie praw człowieka: ograniczanie wolności słowa, aresztowania bez uzasadnień, tortury oraz nadużycia seksualne ze strony policji i wojskowych.
Zimbabwe – język
Zgodnie z konstytucją z 2013 roku w Zimbabwe obowiązuje 16 języków urzędowych: szona, ndebele północny, angielski, chitonga, czewa, chibarwe, kalanga, khoisan, nambya, ndau, shangani, język migowy, venda, sotho, tswana i xhosa. Niektóre z nich używane są przez miliony osób, innym zagraża wymarcie. Kraj, wraz z Boliwią i Indiami, znajduje się na światowym podium pod względem liczby oficjalnych języków (za: Ad Astra).
Język szona
Najpopularniejszym językiem kraju jest szona, zaliczany do rodziny bantu. Jako mową ojczystą posługuje się nim około 10 milionów ludzi, a kolejne kilka milionów mieszkańców Zimbabwe zna go w stopniu co najmniej komunikatywnym. Ludność stolicy, Harare, w przeważającej części porozumiewa się w szona (za: devere-zimbabwe.co.zw).
Język ndebele północny
Drugim językiem pod względem liczby użytkowników jest ndebele północny, również przynależący do grupy bantu. Mówi nim około 2 milionów osób, zamieszkujących głównie południowe regiony Zimbabwe. Za najważniejszy ośrodek ndebele uważa się miasto wydzielone Bulawayo (za: devere-zimbabwe.co.zw).
Język angielski
Angielski pełni funkcję lingua franca w Zimbabwe. Na jego terenie zaczął się rozprzestrzeniać w 1888 roku wraz z brytyjskimi kolonizatorami. Obecnie używany jest w administracji, biznesie oraz szkołach. Dla większości mieszkańców kraju stanowi drugi język. Około 5% populacji mówi nim od dziecka (za: Languages of Zimbabwe: A Journey of Discovery into Languages in Zimbabwe).
Język chitonga
Kolejny język z rodziny bantu, chitonga (zwany również po prostu „tonga”), używany jest przez około 200 tysięcy mieszkańców Zimbabwe, zamieszkujących północ kraju. Do jego zapisu wykorzystuje się alfabet łaciński. System ten przybył do Afryki wraz z misjonarzami i został zaadaptowany na potrzeby fonetyki lokalnych języków.
Język czewa
Język czewa jest bardzo popularnym językiem w południowej Afryce. Jego użytkowników można znaleźć m.in. w Malawi, Mozambiku, Zambii i północno wschodnim Zimbabwe, gdzie zajmuje 3. miejsce pod względem liczby użytkowników (za: wholeeartheducation.com).
Język migowy
Zimbabwe umieściło język migowy wśród języków oficjalnych. Lokalna organizacja działająca na rzecz niesłyszących (The Zimbabwe National Association of Deaf) skupia 280 tysięcy ludzi. Choć decyzja władz kraju zasługuje na pochwałę, zachodzi pewna wątpliwość – który język migowy powinien być uważany za ten oficjalny? W ciągu ostatnich 50 lat wykształciło się ich co najmniej 7, a niektórzy mieszkańcy Zimbabwe korzystają dodatkowo z amerykańskiego systemu.
Minirozmówki – szona
Na terenie Zimbabwe bez problemu dogadasz się w języku angielskim. Jeśli jednak zależy Ci na nawiązaniu bliskiego kontaktu z mieszkańcami kraju, zachęcamy do opanowania kilku zwrotów w lokalnych językach. Na pierwszy ogień weźmiemy szona, który będzie szczególnie przydatny podczas pobytu w Harare.
- Mauya – Witaj
- Mhoro – Dzień dobry
- Urare zvakanaka – Dobry wieczór
- Wakadini zvako? – Jak się masz?
- Ndiri rayiti – popularna odpowiedź na pytanie o samopoczucie
- Unonzani? – Jak się nazywasz?
- Ndinonzi… – Nazywam się…
- Unobva kupi? – Skąd jesteś?
- Ndinobva ku… – Jestem z…
- Ndafara kukuziva. – Miło cię poznać.
- Sara zvakanaka – Do widzenia
- Uve nemhanza yakanaka! – Powodzenia!
- Uve nezuva rakanaka! – Miłego dnia!
- Mudye kunaka! – Smacznego!
- Ufambe zvakanaka! – Szerokiej drogi!
- Munonzvisisa here? – Rozumiesz?
- Ndinonzvisisa. – Rozumiem.
- Handisi kunyaso nzwisisa. – Nie rozumiem.
- Ndinokumbirawo kuti musakurumidze kutaura. – Proszę, mów wolniej.
- Ndinokumbirawo kuti muzvitaure futi. – Proszę, powtórz.
- Pamusoro – Przepraszam
- Waita zvako – Dziękuję
Minirozmówki – ndebele północny
Jeśli planujesz pobyt w Bulawayo i chcesz liznąć podstaw lokalnego języka, skup się na ndebele północnym. Poniżej znajdziesz kilka najbardziej przydatnych zwrotów.
- Siyalemukela – Witaj
- Salibonani – Cześć
- Unjani? – Jak się masz?
- Ngiyaphila – popularna odpowiedź na pytanie o samopoczucie
- Ibizo lakho ngubani? – Jak się nazywasz?
- Mina ngingu… – Nazywam się…
- Uvela ngaphi? – Skąd jesteś?
- Ngivela e… – Jestem z…
- Kuhle ukukubona. – Miło cię poznać.
- Lilale kuhle – Dobranoc
- Lisale kuhle – Do widzenia
- Ngikufisela inhlanhla enhle! – Powodzenia!
- Ube lelanga elihle! – Miłego dnia!
- Udle kuhle! – Smacznego!
- Hamba kahle! – Szerokiej drogi!
- Ngiyezwa –Rozumiem.
- Angizwa – Nie rozumiem.
- Angazi – Nie wiem.
- Khuluma kancene. – Proszę, mów wolniej.
- Phinda futhi. – Proszę, powiedz to jeszcze raz.
- Uyakhuluma isikhiwa? – Mówisz po angielsku?
- Uxolo – Przepraszam
- Ngiyacela – Proszę
- Ngiyabonga – Dziękuję
Literatura Zimbabwe
Według UNESCO 83,6% dorosłych mieszkańców Zimbabwe potrafi pisać i czytać. Lokalne źródła podają nieco większą liczbę (nawet ponad 90%). Tak wysoki stopień alfabetyzacji plasuje kraj w afrykańskiej czołówce (za: africacheck.org).
Przez długi czas opowieści i legendy w językach shona i ndebele północnym były przekazywane ustnie. Do rozwoju literatury Zimbabwe przyczynili się chrześcijańscy misjonarze, którzy nauczali alfabetu łacińskiego. Pierwsza powieść w shona pt. Teso autorstwa Solomona Mutswairo powstała w 1956 roku.
Początkowo literatura Zimbabwe mocno nawiązywała do dzieł kolonialnych autorów, później unikano europejskich wpływów jako poważnego zagrożenia dla afrykańskiej kultury. Najbardziej znani twórcy pochodzący z tamtych stron to Dambudzo Marechera, NoViolet Bulawayo oraz Stanlake Samkange.
Przekład literacki to znacznie więcej niż zastępowanie słów ich ekwiwalentami w drugim języku. Najważniejsze zadanie polega na zachowaniu atmosfery i przesłania dzieła. Nasi tłumacze języka angielskiego, francuskiego i innych języków obcych potrafią sobie z nim poradzić na piątkę z plusem.
Dlaczego warto odwiedzić Zimbabwe?
Zimbabwe to idealny cel podróży dla tych, którzy kochają przygody. Zapewne niewielu Twoich znajomych miało okazję odwiedzić ten kraj, będziesz więc miał okazję się wyróżnić. Gdy znajdziesz się już na afrykańskim kontynencie, na pewno nie będziesz się nudził – piękna i prawie dzika przyroda dostarczy Ci wiele wrażeń.
Jeśli pragniesz opanować unikalną umiejętność, możesz spróbować nauczyć się shona czy ndebele północnego. Musimy Cię jednak zmartwić – zdobycie rozsądnych podręczników jest bardzo trudne. Dlatego też, o ile nie planujesz częstych pobytów w Zimbabwe, raczej odradzamy Ci to przedsięwzięcie. Zamiast tego zachęcamy do podszkolenia angielskiego, który będzie przydatny podczas podróży nie tylko do Afryki, ale również w inne regiony świata. Nasz kurs języka angielskiego będzie idealnym rozwiązaniem, jeśli nie masz motywacji do samodzielnej nauki.
