tlhIngan Hol Dajatlhʼaʼ? Jeśli potrafisz odpowiedzieć na to pytanie, czytając ten artykuł, prawdopodobnie nie dowiesz się niczego nowego, ponieważ o języku klingońskim wiesz już wszystko.
Jeśli jednak powyższe pytanie wydaje Ci się bezsensownym ciągiem małych i wielkich liter, zapraszamy w podróż do fascynującego świata języków artystycznych! Tym razem wybierzemy się do uniwersum Star Treka i poznamy najmniej ziemską z mów. Zapiąłeś pasy?
SPIS TREŚCI
Opis języka klingońskiego
Klingoński posiada własną gramatykę, a także składnię. Zgodnie z założeniem swojego autora nie przypomina tych używanych na ziemi. Dlatego też jest niezwykle skomplikowany i nieintuicyjny. Obecny w nim szyk zdania OVS, czyli dopełnienie-orzeczenie-podmiot, nie występuje zbyt często w innych językach (w hiszpańskim wykorzystywany jest jako pomocniczy).
Język klingoński typologicznie należy do języków aglutynacyjnych (jak np. turecki czy węgierski), co oznacza, że do rdzenia dodawane są morfemy pozwalające na rozbudowanie jego znaczenia. Istnieje w nim aż dziewięć kategorii przyrostków czasownikowych i pięć rzeczownikowych.
Nauka wymowy klingońskiego również może okazać się wyzwaniem, ponieważ odbiega od standardów znanych z języków ziemskich. Podstawowa różnica to: brak odpowiednika spółgłoski zębowej [t], czyli dźwięcznego [d] i zastąpienie go szczytowym [d].
W klingońskim jest 21 spółgłosek i 5 samogłosek. Zazwyczaj łączą się one w kombinacje niespotykane w językach naturalnych. Jako ułatwienie dla zwykłych śmiertelników zapisuje się je przy użyciu alfabetu łacińskiego, w którym wielkość liter ma znaczenie (wielkie litery wymawia się zazwyczaj w zaskakujący dla Europejczyków sposób). Klingoni używają jednak własnego zapisu, znanego jako pIqaD.
Historia języka klingońskiego
Pierwsza wzmianka o klingońskim pojawiła się w 1967 roku w odcinku Star Trek pt. Kłopoty z Tribbles. Jednak fani musieli czekać aż do filmu z 1979 roku, żeby usłyszeć jego wymowę w ustach aktora Marka Lennarda. Osobą, która przyczyniła się do rozwoju i spopularyzowania języka, był Mark Okrand, który znacznie rozszerzył słownictwo i ustalił zasady gramatyczne.
Język klingoński posiada również inną, alternatywną, historię. W uniwersum Star Treka ma on pochodzić od mowy, którą posługiwał się Kahless Niezapomniany – twórca kultury Klingonów i postać, która dokonała ich zjednoczenia.
Użytkownicy języka klingońskiego
Mimo że klingoński nie należy do najprostszych, posiada całą rzeszę miłośników; garstka nieustraszonych opanowała go w stopniu komunikatywnym. Lingwistka Arika Okrent w swojej książce pt. In the Land of Invented Languages (W kraju wymyślonych języków) oszacowała, że może ich być na świecie około 20-30. Niewykluczone, że obecnie ich liczba wzrosła o kilkadziesiąt osób. Chociaż znaczna część słownictwa języka klingońskiego pochodzi ze świata Star Treka, uważa się, że konwersacja na codzienne tematy jest możliwa wśród wyćwiczonych użytkowników.
Członek Klingon Language Institue, który opanował język w stopniu biegłym, d’Armond Speers, przeprowadził eksperyment, w ramach którego porozumiewał się ze swoim synem tylko po klingońsku. Jego celem było wychowanie pierwszego native speakera języka. Plan spalił na panewce, gdy w wieku pięciu lat chłopiec zdecydował, że chce posługiwać się wyłącznie po angielsku, nie tylko w rozmowach z matką (jak do tamtej pory), ale również z ojcem.
Umiejętnością porozumiewania się językiem klingońskim mogą poszczycić się również postacie fikcyjne spoza uniwersum Star Treka, np. Sheldon z Teorii wielkiego podrywu i Homer Simpson (w odcinku My Big Fat Geek Wedding).
Język klingoński na świecie
Klingoński, obok esperanto i quenya, jest najbardziej popularnym językiem sztucznym na świecie. Jego obecność w niektórych środowiskach może zadziwiać. Wielu zaszokowała informacja, która znalazła się w sprawozdaniu z 2007 roku opublikowanym przez hrabstwo Multnomah (Orgeon, Stany Zjednoczone), dotycząca zatrudnienia tłumaczy języka klingońskiego w tamtejszym szpitalu psychiatrycznym.
Do 2005 roku istniała klingońska wersja Wikipedii, która później przeniosła się na własną stronę. Również wyszukiwarka Google i gra Minecraft są dostępne w tym języku. Serwis Netflix z okazji premiery Star Trek: Discovery dostarczył fonetycznych napisów w tłumaczeniu eksperta Lievena L. Litaera.
W języku klingońskim wystawiono również sztuki teatralne: Opowieść wigilijną Karola Dickensa (w 2010 Chicago Theatre) i fragmenty z Hamleta oraz Wiele hałasu o nic (2010, Washington Shakespeare Company). Rok 2010 przyniósł również pierwszą operę napisaną w języku klingońskim. Premiera u odbyła się w Hadze i została pozytywnie przyjęta przez krytyków. Doczekała się również powtórek.
Nauka języka klingońskiego
Z roku na roku nauka języka klingońskiego staje się coraz prostsza, ze względu na sukcesywnie zwiększającą się liczbę dostępnych materiałów. W maju 2009 roku pojawiło się pierwsze oprogramowanie zawierające słownik, rozmówki i program do nauki słuchania, opracowane przez amerykańskie wydawnictwo Simon & Schuster we współpracy z Ultralingua.
We wrześniu 2011 roku brytyjskie wydawnictwo Eurotalk stworzyło program Learn Klingon. Zawarte w nim transkrypcje zapisane są zarówno łacińskim alfabetem, jak i pismem pIqaD. Była to pierwsza tego typu publikacja zaakceptowana przez Marca Okranda. Jednak prawdziwej popularności przysporzyło językowi dodanie go do oferty Duolingo w marcu 2018 roku (w wersji BETA).
Miłośnicy języka mają okazję brać udział w zjazdach i konferencjach. Najbardziej popularne to niemieckie qepHom Saarbrücken i amerykańska Klingon Language Conference. Nie brak również artykułów naukowych badających klingoński i jego użytkowników.
pe’vIl mu’qaDmey!
Jeśli chciałbyś się dowiedzieć, co oznacza powyższy zwrot i kiedy się go używa, zachęcamy do nauki klingońskiego. Ze względu na aktywną grupę zwolenników języka nie jest to wcale takie trudne. Pomyśl o satysfakcji, gdy już znajdziesz się w elitarnym gronie jego użytkowników!
Większość materiałów do nauki klingońskiego dostępna jest jedynie po angielsku. Jeśli jeszcze nie władasz biegle językiem królowej Elżbiety II albo po prostu chcesz odświeżyć gramatykę lub przełamać barierę w mówieniu, zapraszamy do uczestnictwa w naszych kursach językowych!
