Cypr to kraj położony na ciepłej wyspie na Morzu Śródziemnym, na pograniczu Europy i Azji. Kulturowo, historycznie i politycznie należy do naszego kontynentu, jest członkiem Unii Europejskiej; geograficznie – znajduje się tuż przy wybrzeżach Turcji.
Cypr to także nazwa wyspy, na której znajduje się Republika Cypryjska i nieuznawana na arenie międzynarodowej, Turecka Republika Cypru Północnego. Tak jak i kraj, tak też podzieleni są jego mieszkańcy. Odbicie tej sytuacji dostrzec można w językach słyszanych na ulicach stolicy, Nikozji.
SPIS TREŚCI
Cypr – wyspa Afrodyty
Powierzchnia Cypru wynosi 9300 km². Długa linia brzegowa (648 km), duża ilości słońca (3300-3400 godzin bezchmurnej słonecznej pogody rocznie), klimat śródziemnomorski, niezwykłe krajobrazy, piaszczyste plaże i pyszna kuchni sprawiają, że wyspa jest popularnym celem wycieczek.
Według greckiej mitologii to właśnie u wybrzeży Cypru przyszła na świat bogini piękna i miłości Afrodyta. Odwiedzając wyspę, nie można pominąć plaży nazwanej na jej cześć, położonej w pobliżu miasta Pafos. Inne miejsca warte odwiedzenia to Cape Greco, słone jezioro w Larnace, park archeologiczny Kato Pafos i Kanion Avakas.
Krótka historia
Historia wyspy jest niezwykle burzliwa. Od starożytności do XII wieku znajdowała się ona pod silnymi wpływami greckimi. W 1191 roku na jej terenie pojawili się krzyżowcy, co osłabiło nieco więzy z Grecją. Wiek XVI przyniósł turecki podbój. Wielu mieszkańców Cypru przeszło wówczas na islam, aby dostosować się do panującej sytuacji.
Czas pod tureckim panowaniem nie był zbyt szczęśliwy dla Cypru. W 1821 roku zamieszkujący wyspę Grecy wzniecili powstanie, które spotkało się z krwawym odwetem. Wówczas też rozpoczął się ruch enosis, dążący do przyłączenia wyspy do Grecji.
W latach 1876–1878 rozpoczęła się brytyjska okupacja Cypru. Jej celem było powstrzymanie umacniającej się pozycji rosyjskiej na Morzu Śródziemnym. Turkom zamieszkującym wyspę zagwarantowano wolność religijną. I wojna światowa umocniła pozycję Zjednoczonego Królestwa na tym terenie. W 1925 roku Cypr stał się kolonią brytyjską. Nie zatrzymało to jednak dążeń rodowitych mieszkańców do połączenia się z Grecją.
Druga połowa XX wieku była dla Cypru niezwykle krwawa. W 1955 roku rozpoczęły się negocjacje pomiędzy Turkami i Grekami, moderowane przez Wielką Brytanię. Doprowadziły one do wprowadzenia stanu wojennego i krwawych akcji greckiej Organizacji Narodowej Bojowników Cypryjskich (EOKA) oraz tureckiej Organizacji Bojowej Turków Cypryjskich (VOLKAN).
W 1960 roku Cypr uzyskał niepodległość. Aby zapobiec krwawym konfliktom, zdecydowano się na podział władzy między oba narody – prezydentem miał być Grek, a jego zastępcą – Turek. System ten okazał się nieskuteczny. Przełom przyniósł rok 1974, kiedy to doszło do zainspirowanego przez Grecję zamachu stanu na prezydenta Makariosa III, a także do inwazji tureckiej na wyspie. W 1983 roku na terenach zajętych przez Turcję powstało nowe państwo – Turecka Republika Cypru Północnego, która jednak nigdy nie została uznana przez władze lokalne ani zagraniczne.
Mimo licznych prób rozwiązania konfliktu nie udało się go zażegnać. Szczególnie intensywne dążenia do pokoju miały miejsce tuż przed przystąpieniem Cypru do Unii Europejskiej. Skończyły się one jednak fiaskiem i w 2004 roku do wspólnoty wstąpiła jedynie południowa część wyspy. Do tej pory Nikozja, stolica obu części Cypru, przedzielona jest murem. Aby przedostać się na drugą stronę, trzeba przejść kontrolę graniczną.
Demografia Cypru
Zanim przejdziemy do języków używanych na Cyprze, zerknijmy na tło demograficzne wyspy. Obecnie żyje tam ok. 860 tysięcy ludzi; 76,1% jest pochodzenia greckiego, 10,2% – tureckiego, a 13,7% – zagranicznego. Gęstość zaludnienia wynosi 86 osób/km² (za: mfa.gov.cy). Według władz Republiki Cypryjskiej od kilku lat następuje stopniowe osiedlanie ludności tureckiej przybyłej z kontynentu w północnej części wyspy. Celem tego zabiegu ma być osiągnięcie przez nich dominacji demograficznej.
Urzędowe języki Cypru
Republika Cypryjska ma dwa języki urzędowe: nowogrecki i turecki. Taki stan rzeczy reguluje konstytucja z 1983 roku. W sytuacjach oficjalnych stosuje się standardowe wersje tych języków; na co dzień Grecy cypryjscy posługują się dialektem cypryjskim nowogreckiego, a Turcy cypryjscy – cypryjskim dialektem tureckiego. Można zaobserwować ich wzajemny wpływ na siebie, m.in. w zapożyczonych słowach.
Cypryjski grecki
Grecki pojawił się na Cyprze już w XII lub XI wieku p.n.e. Pierwsze zabytki pisemne, w postaci inskrypcji, pochodzą z X wieku p.n.e. Cypryjska odmiana języka wywodzi się z średniogreckiego (tzw. greki bizantyjskiej). Na jej kształtowanie miały wpływ języki kolonizatorów wyspy. Obecnie służy jako lingua franca kraju, ponieważ znają ją również Turcy cypryjscy. Posługuje się nią ok. 700 tysięcy ludzi.
Cypryjski różni się znacznie od języka, który można usłyszeć w Atenach, głównie pod względem fonologicznym i morfologicznym. Dlatego też użytkownicy standardowego greckiego mogą mieć problemy z jego rozumieniem.
Standardowa odmiana języka greckiego jest znana Cypryjczykom. Od XIX wieku naucza się ją w szkołach; posługują się nią również greckojęzyczne media. Na wyspie obserwuje się zjawisko dyglosji. Lokalna społeczność posługuje się zarówno standardowym greckim, jak i jego cypryjską odmianą, zależnie od sytuacji komunikacyjnej, w której się znajduje; ma także umiejętność płynnego przechodzenia pomiędzy nimi.
Alfabet grecki
W przestrzeni publicznej na Cyprze znajdziemy napisy zarówno w alfabecie greckim, jak i łacińskim, co znacznie ułatwia orientowanie się w przestrzeni. Polecamy jednak przyswojenie sobie podstaw oryginalnej pisowni, która wcale nie jest taka trudna, jak się wydaje!
Grecki alfabet to: Α α (alfa), Β β (beta), Γ γ (gamma), Δ δ (delta), Ε ε (epsilon) Ζ ζ (dzeta), Η η (eta), Θ θ (theta), Ι ι (jota), Κ κ (kappa), Λ λ (lambda), Μ μ (mi), Ν ν (ni), Ξ ξ (ksi), Ο ο (omikron), Π π (pi), Ρ ρ (rho), Σ σ (sigma), Τ τ (tau), Υ υ (ypsilon), Φ φ (fi), Χ χ (chi), Ψψ (psi), Ω ω (omega).
Cypryjski turecki
Cypryjski turecki to język używany na co dzień przez mieszkańców wyspy o tureckim pochodzeniu. Na jej terenie pojawił się 4 wieki temu. Uważany jest za miks osmańskiego i dialektu Yörük. Nie ma ustandaryzowanego systemu pisma i wykorzystuje ortografię standardowego tureckiego. Mieszkańcy Turcji kontynentalnej nie mają problemu z jego rozumieniem.
Od inwazji tureckiej na Cypr cypryjski turecki używany jest jedynie w Tureckiej Republice Cypru Północnego. Posługuje się nim ok. 300 tysięcy ludzi. W szkołach, mediach i administracji używa się standardowej odmiany tureckiego.
Turecki alfabet
Od 1928 roku język turecki zapisuje się alfabetem łacińskim, dlatego też odczytywanie go nie powinno sprawiać problemu. Należy uważać jednak na kilka znaków:
- „c” – czytamy jak „dż”
- „ç” – czytamy jak „cz”
- „ğ” – zależnie od pozycji w wyrazie wydłuża poprzedzającą samogłoskę lub czytane jest jako „j”
- „ı” – czytamy jak „y”
- „j” – czytamy jak „ż”
- „ş” – czytamy jak „sz”
- „y” – czytamy jak „j”
Języki mniejszości na Cyprze
Europejska karta języków mniejszościowych lub regionalnych obejmuje dwa języki na Cyprze: ormiański i cypryjski dialekt arabskiego.
Język ormiański na Cyprze
Ormianie żyli na Cyprze od IX wieku n.e. Kilka tysięcy osób przybyło na wyspę na początku XX wieku, uciekając przed ludobójstwem z Imperium Osmańskiego. Ich języka ojczystego obecnie naucza się w szkołach, do których uczęszcza ta mniejszość. Na wyspie ok. 3000 ludzi określa się jako rodzimi użytkownicy ormiańskiego. Zdecydowana większość z nich jest dwujęzyczna i posługuje się również greckim.
Cypryjski arabski
Cypryjska odmiana arabskiego jest zagrożona wyginięciem. Podejmuje się próby jej wskrzeszenia. Jej znajomość deklaruje kilkaset cypryjskich maronitów, którzy są dwujęzyczni i biegle posługują się również greckim.
Języki obce na Cyprze
Według spisu ludności z 2011 roku prawie 35 tysięcy Cypryjczyków jest rodzimymi użytkownikami angielskiego, ponad 24 tysiące – rumuńskiego, prawie 21 tysięcy – rosyjskiego i ponad 18 tysięcy – bułgarskiego.
Znajomość angielskiego jest niezwykle wysoka wśród Cypryjczyków; deklaruje ją 76% populacji (za: howwidelyspoke.com). Karty dań w restauracjach i znaki drogowe mają swoje wersje w tym języku. Osoby anglojęzyczne bez trudu poradzą sobie również w urzędach. Za panowania Brytyjczyków był to jedyny oficjalny język wyspy. Cypryjczycy uczą się również innych języków obcych, m.in. w szkołach. Oprócz angielskiego popularne są też francuski i niemiecki.
W panoramie językowej wyspy szczególne miejsce zajmuje również rosyjski. W hotelach, restauracjach i centrach handlowych bez trudu znajdziemy pracowników posługujących się tym językiem. Związane jest to z dużą obecnością rosyjskich turystów, a także sporą liczbą mieszkańców, którzy przybyli w przeszłości ze Związku Radzieckiego.
Podstawowe zwroty
Na Cyprze bez problemu można przeżyć, znając jedynie angielski (lub nawet rosyjski). Nauczenie się jednak kilku zwrotów po grecku lub turecku sprawi, że zyskamy w oczach lokalnych mieszkańców. A może nawet przysporzy nam to przyjaciół?
Podstawowe zwroty po grecku
Prezentujemy poniższe zwroty w zromanizowanej formie, aby mogli je bez trudu odczytać również ci, którzy nie znają greckiego alfabetu.
- Dzień dobry – Kalíh méra
- Dobry wieczór – Kalíh spéra
- Dobranoc – Kalíh níkta
- Cześć – Hérete
- Do widzenia – Adhío
- Szczęśliwej podróży – Kalóp
- Tak – Néch
- Nie – Ohi
- Nie rozumiem – Den Katalavéno
- Jak się nazywasz? – Pos se léne?
- Nazywam się… – Mech léne…
- Dziękuję – Efharistóp
- Proszę – Parakalóp
- Przepraszam – Signómi
Podstawowe zwroty po turecku
- Dzień dobry (przed południem) – Günaydın
- Dzień dobry (po południu) – İyi günler
- Dobry wieczór – İyi akşamlar
- Cześć – Merhaba/ Selam
- Do widzenia – Görüşürüz/ Görüşmek üzere
- Dobranoc – İyi geceler
- Szczęśliwej podróży – İyi yolculuklar
- Tak – Evet
- Nie – Hayır
- Nie rozumiem – Anlamıyorum
- Jak się nazywasz? – Adın ne?/ Adiniz ne?
- Nazywam się… – Benim adım…/ Adım…
- Dziękuję – Teşekkür ederim
- Proszę (o coś) – Lütfen
- Proszę (podając coś) – Buyrun
- Przepraszam (gdy chcemy o coś zapytać) – Affedersiniz
- Przepraszam (gdy prosimy o wybaczenie) – Özür dilerim
Język grecki i turecki nie mają tajemnic dla naszych tłumaczy. Poradzą sobie oni z każdym, nawet najtrudniejszym tekstem, dlatego też nie obawiaj się przekazać nam swoich dokumentów. Zapewniamy wysoką jakość, stuprocentową poprawność i profesjonalne podejście.
Cypr wielokulturowy
Choć historia Cypru nie była łatwa, a konflikt pomiędzy zamieszkującymi go narodowościami wciąż nie został zażegnany, jest to wspaniały kraj, który warto odwiedzić. Jego wielokulturowość wpływa na architekturę i kuchnię, a ludzie są przyjaźni i otwarci na turystów z zagranicy.
