Trudne słówko: dyktat kontra dyktando
Dyktat (od łac. dictare – zalecać, dyktować), czyli po pierwsze bezwzględne żądanie wymagające absolutnego podporządkowania się. Synonimami będą tu nakaz i rozkaz. Stąd także dyktator – władca absolutny, człowiek posiadający nieograniczone prawo do rządzenia.
Potocznie dyktatorem nazwiemy jednak również każdą osobę narzucającą innym swoją wolę. Przy czym niekoniecznie musi być to określenie pejoratywne! Weźmy chociażby dyktatora mody – w tym przypadku mamy na myśli osobę będącą fachowcem i autorytetem w branży, dyktującą trendy w ubieraniu się, za którymi można podążać, ale na szczęście nie jest to obowiązkowe.
Mianem dyktatu określimy także władzę absolutną w ogóle, a także każdą sytuację, w której jednostka narzuca innym swoje zdanie („Odpowiednia dyrektywa zakazuje stosowania w umowach z konsumentami klauzul abuzywnych, to jest takich, które przerzucają uciążliwe obowiązki na konsumenta. Traktuje się tam umowę jako porozumienie dwóch stron, a nie dyktat jednej”). Stąd również dyktatura – sprawowanie władzy oparte na sile.
W kontekście stosunków międzynarodowych pojęcie dyktatu funkcjonuje z kolei na określenie takich stosunków między państwami lub społecznościami, w którym silniejszy podporządkowuje sobie słabszego. Przy czym z dyktatem mamy również do czynienia w sytuacji przegranej wojny i narzucania warunków traktatowych.
Dyktando to rodzaj ćwiczenia szkolnego, w ramach którego uczniowie zapisują czytany przez nauczyciela tekst pełen ortograficznych pułapek, a także sam tekst używany do tego celu. („Rekord »byków« (20 ortograficznych) padł w dyktandzie pewnego szóstoklasisty, który napisał m.in. »rużowa« i »bez zembny«”). Co ciekawe jednak, najpopularniejszy związek frazeologiczny oznaczający posłuszne spełnianie czyjejś woli brzmi „pod dyktando”: „Nie wyobrażam sobie, abyśmy pod dyktando Unii Europejskiej likwidowali własne miejsca pracy i niszczyli własny potencjał gospodarczy”; „Od pierwszych minut gra toczyła się pod dyktando faworyzowanych Chorwatów”.
Poradnik języka polskiego część 2!
Zdobądź zbiorcze zestawienie słówek tygodnia wraz z objaśnieniem i poszerzaj swoją wiedzę z języka polskiego.
Wypełnij formularz, aby otrzymać link do poradnika na adres e-mail:
