Święto Narodowe Trzeciego Maja jest dniem, w którym obchodzimy rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja – jednego z fundamentów polskiej tradycji i jednego z pierwszych tego typu dokumentów na świecie.
3 maja nie idziemy do pracy ani szkoły; nie robimy też zakupów. Często jeździmy wtedy za miasto, korzystając z wiosennej pogody (jeśli mamy szczęście) i większej ilości czasu wolnego w związku z długim weekendem, zwanym również majówką. Możemy też wykorzystać tę okazję na refleksję nad polską historią, zwłaszcza tą dotyczącą uchwalenia Konstytucji 3 maja. Jeśli chcesz poznać lepiej to historyczne wydarzenie oraz dowiedzieć się, jak przebiegają podobne święta w innych krajach świata, zapraszamy do lektury!
SPIS TREŚCI
Święto Narodowe Trzeciego Maja – historia
3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni, zwołany w październiku 1788 roku, uchwalił w Warszawie konstytucję – ustawę regulującą ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jej celem było m.in. przeciwdziałanie wadom ówczesnego systemu politycznego, takim jak: wolna elekcja i demokracja szlachecka, które przyczyniały się do osłabienia państwa. Zmieniła ona ustrój Polski na monarchię dziedziczną oraz ograniczyła przywileje magnatów. Ze względu na historyczne wydarzenia, które były, delikatnie mówiąc, niesprzyjające, pozostała w mocy przez bardzo krótki czas – do 23 listopada 1793 roku. Chociaż tego dnia została oficjalnie uchylona, de facto przestała obowiązywać już 24 lipca 1792 roku wraz z przystąpieniem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej.
Święto narodowe
Dzień uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 roku został uznany za święto narodowe 2 dni później – 5 maja 1791 roku. Już pierwsza rocznica, zorganizowana w Warszawie, obchodzona była bardzo wystawnie. Wokół miasta zgromadziło się wojsko, odbyła się również uroczysta msza święta w kościele św. Krzyża. Wziął w niej udział sam król Stanisław August Poniatowski oraz najważniejsze osoby państwa.
Zakaz świętowania rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja
Przez 123 lata zaborów Polski (1795-1918) obchodzenie rocznicy Konstytucji 3 maja było zakazane na całym jej terytorium. Surowo karano wszelkie próby publicznego świętowania.
Krąży wiele opowieści o ludziach, którzy doświadczyli tego na własnej skórze. Najpopularniejsza to ta o nauczycielu Stanisławie Mieczyńskim, aresztowanym przez rosyjską tajną policję, a następne zesłanym do Odessy za to, że z okazji tego dnia złożył bukiet fiołków przy kamieniu węgielnym położonym pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej.
W latach 1916-1918 w wielu miastach Królestwa Polskiego powrócono do świętowania rocznicy Konstytucji 3 maja. Najbardziej wystawne uroczystości odbywały się oczywiście w Warszawie.
Czasy bardziej współczesne – burzliwe dzieje Święta 3 Maja
Po odzyskaniu niepodległości rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 została ponownie uznana za święto narodowe uchwałą sejmu ustawodawczego. Stało się to 29 kwietnia 1919 roku. Po II wojnie światowej była ona obchodzona jedynie do 1946 roku, kiedy to doszło do krwawych demonstracji studentów wyrażających niezadowolenie z polityki władz kraju. Władze komunistyczne zabroniły wówczas publicznego świętowania. Wszelkie próby manifestowania patriotycznych zachowań tego dnia były ścigane przez milicję.
Święto 3 Maja zostało oficjalnie zniesione ustawą w 1951 roku; do jego obchodów wrócono dopiero w 1981 roku. Miało to związek z działalnością Solidarności. Musiało ono poczekać jednak kolejne kilka lat na oficjalne przywrócenie. Stało się to w 1990 roku, kiedy to w uroczystościach mających miejsce na placu Zamkowym w Warszawie wziął udział ówczesny prezydent RP Wojciech Jaruzelski.
Obecnie Święto Konstytucji 3 Maja jest jednym z najważniejszych świąt państwowych. To nie tyle upamiętnienie wydarzeń z 1791 roku, ile uhonorowanie polskiej tradycji demokratycznej. Tego dnia organizowane są liczne przemarsze i pochody. W ostatnich latach wiele wydarzeń przeniosło się do przestrzeni wirtualnej. Co roku z ciekawymi propozycjami wychodzi Zamek Królewski w Warszawie (będący miejscem podpisania konstytucji). Są to m.in. akcje edukacyjne, koncerty, webinary, lekcje tematyczne dla dzieci.
3 maja w polskim Kościele
3 maja w Polsce jest obchodzona również uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Nawiązuje ona zarówno do państwowego święta Konstytucji 3 maja, jak i ślubów Jana Kazimierza. 1 kwietnia 1656 roku, w czasie najazdu szwedzkiego, przed cudownym obrazem Matki Bożej Łaskawej w lwowskiej katedrze władca uznał Maryję za królową Korony Polskiej i zawierzył jej Królestwo Polskie, obiecując, że będzie szerzył jej kult.
Po uzyskaniu niepodległości biskupi polscy zwrócili się z prośbą do papieża o ustanowienie w całym kraju święta Matki Bożej Królowej Polski. Jako jego datę zaproponowali 3 maja, uznając, że uchwalona tego dnia 1791 roku konstytucja była realizacją części ślubów z 1656 roku. Uroczystość została oficjalnie zatwierdzona przez papieża Benedykta XV w 1920 roku.
Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski nie zalicza się do świąt nakazanych, wierni są jednak zachęcani do tego, aby w tym dniu uczestniczyć we mszy świętej.
Constitution Day – święto konstytucji w obcych językach
Wiele krajów obchodzi własne święta narodowe będące rocznicami uchwalenia ich konstytucji. Mają one zazwyczaj miejsce w dniu podpisania lub promulgacji (ogłoszenia) ustawy zasadniczej. Jak są one nazywane w obcych językach?
- Angielski: Constitution Day
- Niderlandzki: Koninkrijksdag
- Hiszpański: Día de la Constitución
- Szwedzki: Sveriges nationaldag
- Słowacki: Deň Ústavy Slovenskej republiky
- Niemiecki: Tag des Grundgesetzes
- Włoski: Festa della Repubblica
- Duński: Grundlovsdag
- Portugalski brazylijski: Dia da Proclamação da República
- Filipiński: Araw ng Saligang Batas
- Chiński: 中华人民共和国宪法 (zhong hua ren min gong he guo xian fa)
Święta konstytucji na świecie
Co roku 1 sierpnia obchodzony jest World Constitution Day (Światowy Dzień Konstytucji). Podczas tego święta celebruje się korzyści płynące z ustanowienia i przestrzegania postanowień tych dokumentów. W ramach jego obchodów organizowane są różnorodne wydarzenia w wielu miejscach na świecie.
17 września w Stanach Zjednoczonych obchodzi się Constitution Day (Dzień Konstytucji), nazywany również Citizenship Day (Dzień Obywatelstwa). Nie jest to święto wolne od pracy. W szkołach prowadzone są wówczas specjalne lekcje dotyczące historii amerykańskiej konstytucji.
Duński Grundlovsdag celebrowany jest 5 czerwca. Nosi on znamiona święta narodowego. Tego dnia urzędy, większość sklepów oraz banki pozostają zamknięte. Organizowane są wówczas spotkania na świeżym powietrzu, a w miejscach publicznych powiewa czerwona flaga z białym krzyżem.
Día de la Constitución w Meksyku ma miejsce 5 lutego. Jest to dzień wolny od pracy. Organizowane są wówczas liczne parady i lokalne festiwale. Wiele rodzin decyduje się na spędzenie razem długiego weekendu.
Rocznica Konstytucji 3 maja – ciekawostki
Powszechnie uważa się, że Konstytucja 3 maja 1791 była pierwszą tego typu ustawą w Europie i drugą na świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki z 1787 roku). Nie jest to do końca prawda. Wiele lat wcześniej, w 1755 roku, na naszym kontynencie powstała bowiem Konstytucja Korsyki, która obowiązywała jedynie przez 14 lat.
Z oryginalną treścią Konstytucji 3 maja możemy zapoznać się, nie wstając z fotela. Skan jej rękopisu, znajdującego się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, jest dostępny pod tym linkiem.
Autorzy Konstytucji 3 maja to: król Stanisław August Poniatowski, marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj.
Trójpodział władzy (na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) został wprowadzony właśnie przez Konstytucję 3 maja. Inne jej postanowienia to m.in. zniesienie liberum veto (pozwalającego na zrywanie obrad sejmowych przez jednego posła), sejmu skonfederowanego i wolnej elekcji.
Aby konstytucję aktualizować, co 25 lat miał się zbierać sejm konstytucyjny, który mógłby dokonywać zmian w jej zapisach.
Konstytucja 3 maja przetrwała jedynie 14 miesięcy.
Uroczystą przysięgę na wierność Konstytucji 3 maja odebrał od króla biskup krakowski Feliks Turski.
Autorem najsłynniejszego obrazu dotyczącego wydarzeń z 3 maja 1791 roku jest Jan Matejko. Dzieło to nosi tytuł Konstytucja 3 maja 1791 roku i można je oglądać w warszawskim Zamku Królewskim w sali poprzedzającej tę, w której obradował Sejm Czteroletni. Artysta sportretował najważniejszych posłów biorących udział w posiedzeniu – łącznie aż 39 postaci historycznych. Widnieje na nim również m.in. przekupiony przez Rosjan Jan Suchorzewski, który próbował zakłócić obrady.
Obecna ustawa zasadnicza obowiązuje od 1997 roku. Jej wprowadzenie było podyktowane zmianami ustrojowymi. Jest ona złożona z preambuły i 13 rozdziałów. Obejmuje 243 artykuły.
Potrzebujesz tłumaczenia tekstów prawnych lub prawniczych na język angielski, hiszpański, francuski lub inny? Jeśli chcesz mieć pewność, że są one w pełni poprawne – skorzystaj z naszej oferty.
