10 najważniejszych zasad edytorsko-typograficznych

Każdy tekst wymaga sformatowania w określony sposób, a sposób ten najczęściej zależy od autora tekstu. Istnieją jednak pewne uniwersalne zasady formatowania tekstów, których powinni przestrzegać autorzy, aby pisane przez nich teksty były czytelne, przejrzyste i aby ich sformatowanie nie zaburzało przyjemności czytania.

Oto mniej lub bardziej znane zasady edytorsko-typograficzne, których warto przestrzegać podczas codziennej pracy nad tekstem:

1. Wyrównuj tekst do prawej i lewej strony: studenci słyszą po raz pierwszy o justowaniu tekstu podczas przygotowywania się do oddania pierwszej ważniejszej pracy. Ale tekst rozłożony równo między prawym i lewym marginesem dużo lepiej się czyta, a więc nie jest to założenie pozbawione sensu.
2. Stosuj jeden sposób wyróżniania informacji w tekście: jakkolwiek jednoczesne używanie pogrubienia, kursywy i podkreślenia jest kuszące, warto zdecydować się na jeden rodzaj wyróżniania informacji, który będzie skutecznie kierował wzrok do najważniejszych partii tekstu.
3. Przenoś spójniki do kolejnych wersów: istnieją całe dyskusje o tym, czy warto poświęcać czas na usuwanie pojedynczych liter (najczęściej spójników) z końców wersów, ale tekst sformatowany w ten sposób zdecydowanie łatwiej się czyta, bo w naturalny sposób łączymy elementy tekstu, które powinny pozostać połączone.
4. Nie zostawiaj pojedynczych wersów na końcu ani na początku strony: stosujmy zasadę łączenia pojedynczych wersów z całymi akapitami, do których należą. To również wynika z naturalnej i logicznej zasady grupowania poszczególnych elementów tekstu.
5. Stosuj w całym tekście jednolity krój i rozmiar czcionki: oczywiście powiększenie czcionki np. przy zapisie tytułów jest dozwolone, podobnie jak jej zmniejszanie przy nagłówkach, stopkach, numeracji stron czy przypisach. Warto jednak zdecydować się na jeden krój czcionki w całym tekście i konsekwentnie się go trzymać. Rozmiar czcionki w tekście głównym powinien wynosić ok. 12 punktów, nie stosujmy mikroskopijnych, mało czytelnych fontów ani nie powiększajmy nadmiernie wybranej przez nas czcionki.
6. Stosuj pojedyncze spacje w całym tekście: poszczególne słowa powinny być oddzielone od siebie jedną spacją, natomiast do rozmieszczania tekstu w konkretny sposób używajmy specjalnych funkcji przeznaczonych do tego celu, np. wyśrodkowania, ewentualnie tabulatorów (najlepiej oczywiście pojedynczych).
7. Ignoruj domyślne ustawienia programów i aplikacji: domyślnym ustawieniem w edytorze tekstu Word są wielokrotne odstępy między wersami, a także odstępy po każdym akapicie. Tymczasem standardowym ustawieniem powinna być interlinia w rozmiarze 1,5 wiersza oraz brak odstępu po kolejnych akapitach. Oczywiście możemy sformatować tekst w wybrany przez nas sposób, ważne, żeby nie korzystać na ślepo z proponowanych w edytorach ustawień, a te wybrane przez nas stosować w całym tekście.
8. Stosuj zrównoważone podziały tekstu na akapity: na jednej stronie powinny się znaleźć 2-3 akapity, unikajmy sytuacji, w których pojedynczy akapit zajmuje więcej niż jedną stronę albo odwrotnie – kolejne akapity występują w co drugim wersie.
9. Unikaj dywizów na rzecz myślników (półpauz): dywizy (-) powinniśmy stosować wyłącznie przy zapisach zakresów liczbowych, podwójnych nazwisk itp., przy łączeniu dłuższych części tekstu korzystajmy z myślników (–).
10. I może najważniejsza zasada na koniec: stosuj konsekwentne formatowanie w całym tekście. Jeśli używasz numerów jako wypunktowania, to w całym tekście, jeśli numerujesz strony, to w jeden konkretny sposób w całym tekście, jeśli pogrubiasz tytuły i śródtytuły, to rób to konsekwentnie w całym tekście.

Stosowanie powyższych zasad w praktyce sprawi, że tworzone przez nas teksty będą przyjemniejsze w odbiorze, zdołają nie tylko przyciągnąć uwagę czytelnika, ale także utrzymać ją aż do kropki kończącej ostatnie zdanie.

Przykłady praktyczne – Jak stosować zasady typograficzne

Zrozumienie zasad typograficznych staje się dużo prostsze, gdy przedstawimy je na praktycznych przykładach. Oto kilka typowych błędów oraz ich poprawne zastosowania.

Złe formatowanie:

Dywiz (-) zamiast myślnika (–) – W tekstach często używa się dywizu, który jest zbyt krótki w stosunku do myślnika. Myślnik powinien być stosowany, gdy oddzielamy części zdań.
Brak odpowiedniego wyrównania – Niepoprawnie wyrównany tekst może wyglądać chaotycznie, zwłaszcza gdy wiersze mają różne długości, co tworzy nierówne krawędzie po lewej i prawej stronie.

Dobre formatowanie:

Użycie myślnika (–) – Myślnik poprawia czytelność zdań, rozdzielając fragmenty tekstu w bardziej przejrzysty sposób.
Justowanie tekstu – Tekst wyrównany do obu krawędzi daje bardziej estetyczny wygląd, zwłaszcza w dłuższych akapitach. Ważne, aby unikać zbyt dużych przerw między słowami, które mogą powstawać przy niewłaściwym justowaniu.

Narzędzia wspierające edycję i typografię

Dostępnych jest wiele narzędzi, które ułatwiają stosowanie zasad typograficznych i edytorskich, zarówno dla początkujących, jak i zaawansowanych użytkowników. Oto kilka z nich:

Microsoft Word: To najpopularniejsze narzędzie do edycji tekstu. Word oferuje łatwe w użyciu funkcje justowania tekstu, regulacji interlinii, a także prosty sposób na wstawianie myślników i innych znaków specjalnych. Jest to podstawowe narzędzie, które ma większość niezbędnych funkcji dla osób zajmujących się edycją tekstu.

Google Docs: Świetne narzędzie do pracy online, które pozwala na współdzielenie dokumentów z innymi użytkownikami w czasie rzeczywistym. Google Docs oferuje prosty interfejs do zarządzania formatowaniem tekstu, w tym justowaniem, dodawaniem nagłówków i numerowaniem stron.

Adobe InDesign: To zaawansowane oprogramowanie przeznaczone do profesjonalnej edycji publikacji. Umożliwia pełną kontrolę nad typografią, w tym kerningiem, interlinią, wyrównaniem oraz stylami tekstu. Jest powszechnie używany w branży wydawniczej i projektowaniu graficznym, co sprawia, że jest idealnym wyborem dla osób pracujących z dużymi dokumentami, takimi jak książki czy magazyny.

Typografia a dostępność – Dlaczego to ważne?

Typografia odgrywa kluczową rolę nie tylko w estetyce, ale również w dostępności treści. Dobrze zaprojektowany tekst może być łatwiejszy do odczytania przez osoby z różnymi ograniczeniami, takimi jak dysleksja, zaburzenia wzroku czy trudności z koncentracją.

Czcionki przyjazne dla dysleksji: Badania pokazują, że niektóre czcionki są łatwiejsze do odczytania przez osoby z dysleksją. Czcionki bezszeryfowe, takie jak Arial, Verdana czy OpenDyslexic, są rekomendowane ze względu na ich prosty, klarowny kształt liter. Warto unikać czcionek ozdobnych, które mogą powodować trudności w rozróżnianiu liter.

Wysoki kontrast: Odpowiedni kontrast między tekstem a tłem to kluczowy element zapewniający czytelność. Najlepszym rozwiązaniem jest czarny tekst na białym tle lub odwrotnie. Unikaj kolorów o niskim kontraście, np. jasnożółtego tekstu na białym tle, które może być nieczytelne dla osób z problemami wzroku.

Odstępy między literami i liniami: Dobrze ustawiona interlinia, wynosząca przynajmniej 1,5 razy wysokość tekstu, oraz wystarczający kerning między literami sprawiają, że tekst staje się łatwiejszy do przyswojenia. Zbyt małe odstępy między literami mogą prowadzić do zlewania się liter, co utrudnia czytanie, zwłaszcza osobom z problemami z koncentracją.

Dbanie o te aspekty sprawia, że treści są bardziej dostępne dla szerokiej grupy odbiorców, co jest szczególnie istotne w dzisiejszym świecie, gdzie coraz większy nacisk kładzie się na dostępność cyfrową.